Skansen w Pstrążnej. Niezwykle malowniczy koniec świata!

Skansen w Pstrążnej a właściwie Muzeum Kultury Ludowej Pogórza Sudeckiego, znajdujące się zdaniem wielu na końcu świata – tuż przy granicy polsko-czeskiej w Górach Stołowych, to skarbnica tradycji i dziedzictwa tego malowniczego regionu, będący moim zdaniem jednym z najbardziej klimatycznych skansenów w kraju! Założone zostało w celu zachowania i promowania lokalnej kultury ludowej i historii, stanowiąc węzeł między przeszłością a teraźniejszością. Skansen w Kudowie-Zdroju to malownicza ekspozycja obiektów drewnianej architektury ludowej a także zbiorów ukazujących codzienne życie, zwyczaje, rękodzieło czy sztukę miejscowej ludności na przestrzeni ostatnich 250 lat, które nadal tkwią głęboko w sercach mieszkańców tego urokliwego obszaru. Poznajcie je z mojego wpisu i przekonajcie się, że naprawdę warto je odwiedzić!

Skansen w Pstrążnej – podstawowe informacje

Skansen w Pstrążnej, to nieco potoczna nazwa Muzeum Kultury Ludowej Pogórza Sudeckiego, które znajduje się w wiejskiej dzielnicy Kudowy-Zdroju – Pstrążnej. Muzeum jest samodzielną jednostką kultury gminy Kudowa-Zdrój, które gromadzi obiekty i zabytki ludności zamieszkującej tereny m. in. Ziemi Kłodzkiej na przestrzeni ostatnich kilkuset lat.

Swoją ekspozycją przybliża regionalną architekturę, kulturę ludową, obyczaje, sztukę, narzędzia pracy, przedmioty codziennego użytku czy rzemiosło, które ze względu na położenie i historię regionu jest niezwykle ciekawym połączeniem wpływów niemieckich, polskich i czeskich.

Historia Pstrążej i Muzeum Kultury Ludowej Pogórza Sudeckiego

Pstrążna nim została miejscowością znaną z pięknego skansenu, była wsią zamieszkiwaną w zdecydowanej większości przez tzw. kłodzkich Czechów, którzy wielokrotnie zmieniali przynależność państwową czy religijną, najczęściej nie mając na to żadnego wpływu. Zresztą Pstrążna jak i okoliczne miejscowości nazywane były za czasów pruskich rządów czeskim kątkiem (niem. Böhmischer Winkel), co tylko dowodzi jak ludność czeskojęzyczna upodobała sobie te niezwykle malownicze strony. Kłodzcy Czesi byli jednak niezwykle wyjątkową społecznością – charakteryzowali się niewielką czeską, świadomością narodową a cenili sobie za to pruski porządek oraz opiekę socjalną niemieckiego państwa. Wyraźnie można było to zauważyć, kiedy po II wojnie światowej Pstrążna znalazła się w granicach Polski a rdzenni mieszkańcy, niechętnie opuściłi wieś, przeprowadzając się w większości do Niemiec. Obecnie we wsi mieszka zaledwie kilkunastu potomków osadników czeskich a pozostali mieszkańcy są Polakami, przesiedlonymi po zakończeniu ostatniej wojny światowej z różnych stron Polski.

Historyczne uwarunkowania oraz znajdujące się tutaj gospodarstwo miejscowego kowala z zabytkowym budynkiem mieszkalno-gospodarczym z kuźnią, pochodzącym z połowy XIX wieku, było przyczynkiem do założenia w 1984 roku skansenu – muzeum. Od początku swojego istnienia skansen w Pstrążnej gromadzi obiekty drewnianej architektury ludowej pogórza sudeckiego z okresu XVIII-XX wieku, które w większości zrekonstruowano na terenie skansenu wraz z odtworzeniem wyposażenia wnętrz i pomieszczeń. Od początku istnienia misją muzeum było ukazanie historii regionu, wielowiekowego życia na pograniczu a także nawiązanie do tradycji pokoju etnicznego ziemi kłodzkiej, współżycia pokojowego ludzi różnych narodowości.

Lokalizacja Muzeum Kultury Ludowej Pogórza Sudeckiego

Muzeum Kultury Ludowej Pogórza Sudeckiego znajduje się w Pstrążnej, dzisiejszej wiejskiej dzielnicy Kudowy-Zdroju a dawnej odrębnej górskiej wsi, położonej w malowniczych Górach Stołowych. Pstrążna jest położona w zachodniej części Ziemi Kłodzkiej, około 3,5 km od uzdrowiskowego centrum Kudowy-Zdroju, na Dolnym Śląsku.

Sam skansen w Pstrążnej zlokalizowano na zboczu góry Pstrążnicy (625 m. n. p. m.) na terenie dawnego gospodarstwa miejscowego kowala, które rozciąga się na wysokości od 515 do 595 m. n. p. m.

Skansen w Pstrążnej – komunikacja i dojazd

Pstrążna to już niemal „koniec świata” i prowadzi do niej praktycznie tylko jedna droga – od strony Kudowy-Zdroju, przez równie piękną dzielnicę – Czermną. Dojechać można do niej tylko własnym samochodem, ponieważ nie dojeżdża do niej komunikacja publiczna. Najbliższe przystanki autobusowe czy kolejowe znajdują się w centrum Kudowy-Zdroju, oddalonym od Pstrążnej o około 5 km w linii prostej (ok. 1,5 h pieszo). Mimo, że skansen w Kudowie-Zdroju położony jest z dala od głównych tras (m. in. DK8 czy DW387 przebiegających przez Kudowę-Zdrój) powinniście dojechać do niego bez problemu również zimą, ponieważ droga która do niego prowadzi w dużej mierze pokrywa się z dojazdem do szpitala w Bukowinie, który jest regularnie odśnieżany.

Dotarcie pieszo do bram skansenu w Pstrążnej ułatwiają szlaki turystyczne, których w okolicy nie brakuje. Pod samym muzeum przebiegają dwa z nich: żółty i niebieski, które doprowadzą nas do okolicznych miejscowości ale również najciekawszych miejsc w Górach Stołowych, np. położonych niedaleko Błędnych Skał.

Parking

Dla przyjeżdżających do Muzeum Kultury Ludowej Pogórza Sudeckiego samochodem przygotowano bezpłatny parking na kilkadziesiąt samochodów.

Zwiedzanie i bilety – Skansen w Pstrążnej

Skansen w Pstrążnej jest otwarty przez cały rok, co nie jest normą w przypadku skansenów, będących w dużej mierze ekspozycjami zewnętrznymi. Pozwala to przeżyć wyjątkową zimową przygodę, odkrywając to niezwykłe miejsce skąpane w białym puchu. Wstęp na teren muzeum jest możliwy po wcześniejszym zakupie biletów, których cena nie należy do najwyższych (kilkanaście złotych za bilet normalny dla 1 osoby).

Po zakupie biletów otrzymujemy papierową mapę skansenu z opisem wszystkich obiektów na terenie muzeum. Skansen w Pstrążnej zwiedzamy samodzielnie, podążając od obiektu do obiektu, zgodnie z mapą, którą znajdziecie również na tablicach rozlokowanych na terenie skansenu. Dodatkowo przy każdym budynku znajdziecie tablice, które przybliżają historię budynku i jego charakterystyczne elementy. Na ekspozycjach wewnętrznych opisano tabliczkami również wiele charakterystycznych i ciekawych przedmiotów, które są prezentowane, dzięki czemu możemy łatwiej dowiedzieć się czemu służyły.

Czas zwiedzania

Skansen w Kudowie-Zdroju zwiedzicie w około 90 minut, choć miejsce to jest tak bardzo ciekawe i fascynujące, że możecie spędzić tutaj więcej czasu.

Poznajcie wyjątkowo malowniczy skansen w Pstrążnej!

Skansen w Pstrążnej stara się pokazać, jak dawniej wyglądało życie w niewielkiej wsi, położonej pośród tutejszych gór. Aby to było możliwe nie tylko sprowadzono zabytkowe budynki ale także bardzo staranie zrekonstruowano ich wnętrza, dzięki czemu zwiedzając pomieszczenia i izby muzealnych domostw, można odnieść wrażenie, że czas się tutaj zatrzymał a gospodarz dosłownie kilka chwil temu gdzieś wyszedł.

Skansen w Kudowie-Zdroju to jedyny skansen na Dolnym Śląsku, który stworzono gromadząc w nim zabytkowe obiekty architektury drewnianej. Prezentują one styl i technikę budowlaną z okresu XVIII-XX wieku, charakterystyczną dla Pogórza Sudeckiego. W zrekonstruowanych budynkach zgromadzono ponadto dawne meble, sprzęty gospodarskie, narzędzia i pamiątki liczące sobie nawet 200 lat. Na wyjątkowość tego muzeum wpływa również jego zlokalizowanie na zboczu góry. Skansen otwiera stojący od blisko 200 lat w Pstrążnej budynek dawnej kuźni a zamyka, stojący na najwyższym miejscu zbocza wiatrak koźlak, spod którego będziecie mogli podziwiać wyjątkową panoramę samej Pstrążnej a przy dobrej pogodzie dostrzec również Karkonosze ze Śnieżką!

Najciekawsze obiekty Muzeum Kultury Ludowej Pogórza Sudeckiego

Najciekawsze w skansenie będą dla Was na pewno zabytkowe budynki, bo to właśnie one najbardziej wpływają na klimat tego miejsca. W większości sprowadzono je do Muzeum Kultury Ludowej Pogórza Sudeckiego z Ziemi Kłodzkiej, Noworudzkiej, Gór Sowich a także Kamiennej Góry, tworząc wyjątkowe muzealne założenie.

Zabytkowe chałupy

Bez wątpienia najciekawszymi i najbogatszymi w relikty dawnych czasów obiektami są zabytkowe chałupy, których znajdziecie kilka na terenie Muzeum Kultury Ludowej Pogórza Sudeckiego. W większości zostały one relokowane do skansenu z różnych miejscowości Pogórza Sudeckiego i tym samym uratowane przed zniszczeniem.

Ukazują one nie tylko piękno dawnych zabudowań ale również ich kunsztowną konstrukcję, które są najlepszym świadectwem umiejętności dawnych, miejscowych cieślów. Dodatkowo w każdym z nich będziecie mogli zobaczyć również ekspozycje wewnętrzne, poznając nie tylko lokalną architekturę ale znacznie, znacznie więcej!

Dawna kuźnia w Pstrążnej

Budynek ten wraz z przylegającym do niego gospodarstwem, położonym przy drodze prowadzącej do granicy polsko-czeskiej był zaczątkiem do powstania i stworzenia plenerowej ekspozycji Muzeum Kultury Ludowej Pogórza Sudeckiego.

W istniejącym budynku mieszkalno-gospodarczym z kuźnią znajdziecie obecnie pomieszczenia ekspozycyjne, m. in. izbę z kominkiem, sień, sklep kolonialny, obórkę, sale wystawowe jak również pracownię kowala, w której możecie natrafić na pokazy i warsztaty kowalskie. W tym budynku mieści się również kasa biletowa oraz dyrekcja muzeum.

„Zajazd” z Szalejowa Dolnego

Pierwszym budynkiem, który przeniesiono i postawiono w skansenie w sąsiedztwie dawnej kuźni był XIX-wieczny zajazd z Szalejowa-Dolnego, położonego niedaleko Kłodzka. Dawniej służył strawą i noclegiem wędrowcom i pątnikom, przemierzającym Kotlinę Kłodzką a obecnie jest jednym z największych budynków skansenu. Przeniesiono go do Pstrążnej w 1985 roku a jego rekonstrukcja trwała kolejne 4 lata(!), co tylko obrazuje jak trudny i złożony jest proces relokowania zabytkowych zabudowań do skansenów.

Budynek ma bardzo ciekawą konstrukcję. Parter budynku wzniesiono częściowo z drewna a później rozbudowano o część murowaną. Drewniane pięterko ulokowano na stropie parteru a wokół poprowadzono zewnętrzną galeryjkę (balkon w kształcie litery L), na którą możemy wejść zwiedzając budynek. W jego wnętrzach znajduje się wystawa przedmiotów, głównie wyposażenia typowego mieszkania i gospodarstwa.

Chałupa z Nowej Łomnicy

Mniejsza i położona nieco wyżej na zboczach Pstrążnicy chałupa z Nowej Łomnicy (k. Bystrzycy Kłodzkiej) to XIX-wieczny budynek, podzielony sienią na dwie części: mieszkalną i gospodarczą, gdzie pod jednym dachem mieszkały z gospodarzami zwierzęta gospodarskie.

Sercem chałupy jest nadal czynny piec do wypieku chleba, który powstaje w nim do dzisiaj według starej, ludowej receptury. Odbywają się w niej lekcje muzealne, podczas których można zobaczyć cały proces powstawania i wypieku chleba, dosłownie od ziarenka aż po pachnącą pajdkę ze smalcem! W związku z tym, we wnętrzu chałupy znajdziecie wystawę narzędzi i przyrządów wykorzystywanych do wytwarzania mąki i chleba.

Chałupa kudowska z Zakrza

Pokryta gontem, zbudowana z drewna świerkowego chałupa z Kudowy-Zdroju to kolejny budynek przeniesiony do Muzeum Kultury Ludowej Pogórza Sudeckiego. Wzniesiono go na przełomie XVIII i XIX wieku w kudowskiej dzielnicy Zakrze.

W wnętrzu budynku, standardowo przedzielonym sienią na część mieszkalną i gospodarczą, znajduje się XIX-wieczne wyposażenie, typowe dla ówczesnej wsi. Warto również wejść na strych chałupy kudowskiej, gdzie znajduje się ekspozycja suszonych ziół, tworząca z całą aranżacją strychu niesamowicie klimatyczne i pachnące pomieszczenie.

Klimatyczne wnętrza chałup i eksponaty

A skoro już wspomniałem kilkukrotnie o wnętrzach, to spójrzcie tylko na poniższą galerię zdjęć! Oczywiście nie oddaje ona w pełni tego, co zobaczycie przechodząc przez próg malowniczych chałup, będących największą ozdobą skansenu w Pstrążnej.

Wśród zebranego wyposażenia możecie odnaleźć m. in. ręcznie malowane meble, dawne przybory kuchenne w tym np. wyjątkową maszynkę do palenia jęczmienia z którego później przygotowano kawę zbożową czy urządzenia związane z lokalnym rzemiosłem jak np. wijadło do nici, krosno tkackie czy pięknie zdobioną maszynę do szycia, które dawniej służyły lokalnym tkaczom, głównie w XIX wieku.

Eksponatów, które udało się zebrać i zaprezentować we wnętrzach są dosłownie tysiące! Dodatkowo zostały one ustawione i zaaranżowane w taki sposób, jakby życie tutaj toczyło się dalej a gospodarze dosłownie chwile temu wyszli w pole… Niesamowite!

Najpiękniejsze eksponaty – pierniki!

Choć ogrom zgromadzonych zbiorów, które eksponowane są w Muzeum Kultury Ludowej Pogórza Sudeckiego jest wyjątkowo pięknych lub zjawiskowych, to największe wrażenie zrobiły na mnie niesamowicie pięknie udekorowane pierniki – spójrzcie sami!

Poza tym jak się pięknie prezentują, mimo że znajdują się w szklanych gablotach to urzekają również swoim intensywnym, korzennym zapachem!

Pozostałe obiekty skansenu

Zabudowę muzealnego założenia tworzy 17 zabytkowych obiektów, pochodzących z terenu Pogórza Sudeckiego. Wśród nich są oczywiście przybliżone już Wam drewniane chałupy ale również inne, charakterystyczne obiekty dla tego regionu.

Dzwonnica alarmowa – symbol skansenu

Strzelista drewniana dzwonnica alarmowa z początku XIX wieku, została przeniesiona do skansenu w oryginalnym stanie z niewielkiego Gołaczowa, położonego niedaleko Lewina Kłodzkiego. Swoim kształtem przypomina ścięty ostrosłup, którego czubek zastąpiono ośmiobocznym hełmem pod którym zawieszony jest dzwon ostrzegawczy, ostrzegający mieszkańców przed niebezpieczeństwem.

Na terenie Muzeum Kultury Ludowej Pogórza Sudeckiego zlokalizowano ją w nieprzypadkowym miejscu – mniej więcej w centrum muzealnej osady, czyli analogicznie jak robiono to dawniej w prawdziwych okolicznych górskich wsiach. W jej niewielkim wnętrzu możecie zobaczyć mała wystawę dawnego sprzętu pożarniczego.

Pełne uroku kapliczki

Choć obszar Pogórza Sudeckiego a szczególnie okolic Pstrążnej, był mówiąc delikatnie niestabilny wyznaniowo za sprawą swojego wiecznego położenia na styku, narodowości, państw, kultur i religii właśnie, to nieodzownym elementem tutejszych wsi były kościoły albo kapliczki. Te ostatnie stawiano zdecydowanie chętniej, co starano się podkreślić w skansenie w Kudowie-Zdroju.

Właśnie dlatego znajdziecie w nim m. in. kapliczkę św. Floriana, unikatową, trójboczną kapliczkę czy owianą tajemnicą kapliczkę stojącą przy budynku dawnej kuźni. Szczególnie ta ostatnia wzbudza zainteresowanie swoją historią. Postawiono ją w 1889 roku, aby wypędzić złego ducha, który nawiedzał pobliski dom oraz zabezpieczyć go przed kolejnymi wizytami „nieproszonych gości.”

Kudowska stodoła, ciekawy ul i amfiteatr

Całość ekspozycji, którą prezentuje skansen w Pstrążnej dopełniają pozostałe, mniej charakterystyczne ale równie warte uwagi obiekty oraz organizowane na terenie muzeum wydarzenia. Na pewno warto zajrzeć do XIX-wiecznej, drewnianej stodoły kudowskiej, w której utworzono m. in. niewielką wozownię i ekspozycję sprzętów rolniczych.

Zaskoczy Was również wyjątkowy ul, wykonany w 1974 roku przez Józefa Wronka ze Szczawna-Zdroju, który przedstawia siedzącego chłopa w kapeluszu i żółtej kamizelce. Przy chałupie kudowskiej znalazło się również miejsce na amfiteatr, który jest w stanie pomieścić nawet 2000 osób i w którym przez cały rok odbywają się różnorodne pikniki, imprezy i wydarzenia kulturalne, historyczne czy przybliżające lokalny folklor lub kuchnię.

Wiatrak koźlak

Muzealne założenie zamyka usytuowany w najwyższym miejscu skansenu zabytkowy wiatrak koźlak z Jabłowa k. Wałbrzycha. Jeszcze w latach 50. XX wieku służył on mieszkańcom mieląc zboża na mąkę a do muzeum został przeniesiony i zrekonstruowany w 2007 roku.

W jego otoczeniu oraz wnętrzu prezentowane są elementy urządzeń, zamontowanych w wiatraku oraz narzędzia i akcesoria, których używano w młynach wietrznych. Dodatkowo na najwyższej kondygnacji wiatraka, przy jednym z okien znajduje się punkt widokowy z lunetą, pozwalającą zobaczyć jeszcze więcej i dalej!

Punkt widokowy na zboczach Pstrążnicy

Przepiękny widok na Pstrążną możecie podziwiać również z polany, na której zrekonstruowano wiatrak. W tym miejscu znajdziecie kilka ławek, na których możecie chwilę odpocząć po stromym podejściu oraz do woli raczyć się widokiem.

Zastanawiacie się pewnie, czy widok może być atrakcją takiego miejsca jak skansen kultury ludowej? Moim zdaniem oczywiście tak! Ukazuje on przecież krajobraz, który determinował architekturę, rozwiązania techniczne czy wygląd samej wsi, nie wspominając o tym, że był po prostu nieodłącznym towarzyszem chałup i wsi, znacząco wpływając na ich niepowtarzalny klimat.

Uwaga! Baba Jaga… kształci!

W dolnej części skansenu znajduje się wyjątkowa i bardzo ciekawa ścieżka edukacyjna „Domowy Ogród Baby Jagi”, która przybliża nam zioła oraz niebezpieczne i trujące rośliny, które występują na tych terenach. Wszystkie one rosną wzdłuż ścieżki i oznaczone zostały tabliczkami, które zawierają podstawowe informacje o nich.

Na jej końcu znajduje się mały drewniany domek Baby Jagi, w którym siedzi gospodyni tego wyjątkowego ogrodu. Pamiętajcie, że dla dzieci odwiedziny w takim miejscu jak ogród i domek Baby Jagi może być dużym przeżyciem, budzącym nieco niepokoju i strachu.

Nie znajdziecie jednak lepszej okazji, aby pokonać strach i przekonać najmłodszych gości skansenu do bliższego spotkania z Babą Jagą. Ułatwić Wam to mogą również lokalne legendy, które urozmaicają zwiedzanie ogrodu i jeszcze bardziej wprowadzają w baśniowy świat.

Muzealni milusińscy

Skansen w Pstrążnej oprócz zabytkowych budowli, pięknych widoków i niebezpiecznych roślin wzdłuż ścieżki dydaktycznej skrywa również niewielką zagrodę z owieczkami i domek dla kilku uroczych królików. To miejsce szczególnie spodoba się najmłodszym!

Oczywiście dla bezpieczeństwa zarówno Was jak i zwierząt, zagrody czy klatki zostały zabezpieczone dodatkowymi siatkami, dzięki czemu dzieci mogą bez żadnej obawy i z bardzo bliska poznać muzealnych milusińskich.

Odkryjcie więcej atrakcji Ziemi Kłodzkiej!

Ziemia Kłodzka jest dosłownie przepełniona atrakcjami i ciekawymi miejscami Oto kilka kolejnych wpisów, przybliżających jej inne najciekawsze zakątki!

Więcej wpisów znajdziecie w kategorii zwiedzam Polskę oraz ciekawe miejsca w Polsce, gdzie oznaczyłem je dla Was tagiem #ziemia kłodzka. Wszystkie opisane na kierunkowo.pl miejsca z tego zakątka Polski znajdziecie również na mapie atrakcji turystycznych w Polsce.

Wykaz źródeł

• oficjalna strona internetowa Muzeum Kultury Ludowej Pogórza Sudeckiego – www.skansen-kudowa.pl, link, dostęp z dn. 15.08.2023,
• wpis Muzeum Kultury Ludowej Pogórza Sudeckiego w Kudowie Zdrój w serwisie www.polska.travel, link, dostęp z dn. 15.08.2023,
• wpis Muzeum Kultury Ludowej Pogórza Sudeckiego na stronie www.wikingiwilkolak.pl, link, dostęp z dn. 15.08.2023,
• wpis Skansen Kultury Ludowej Pogórza Sudeckiego na stronie www.ziemia-klodzka.pl, link, dostęp z dn. 10.08.2023,
• wpis Muzeum Kultury Ludowej Pogórza Sudeckiego w Kudowie-Zdroju na stronie www.dolnyslask.travel, link, dostęp z 10.08.2023,
• wpis Skansen w Pstrążnej w serwisie www.klodzkieinfo.pl, link, dostęp z dn. 10.08.2023, dostęp z 10.08.2023,
• wpis Muzeum Kultury Ludowej Pogórza Sudeckiego na stronie www.kudowa.com.pl, link, dostęp z 10.08.2023,
• wpis MUZEUM KULTURY LUDOWEJ POGÓRZA SUDECKIEGO w serwisie www.kudowa-info.pl, link, dostęp z 10.08.2023,
• wpis Muzeum Kultury Ludowej, Skansen Wsi Sudeckiej w Pstrążnej na stronie www.villacaminski.pl, link, dostęp z dn. 15.08.2023,
• film pt. Tajemnicza kapliczka i wielka legendarna lipa w skansenie Pstrążna 2 maja 2016 r na kanale wedkarz121 w serwisie YouTube, link, dostęp z dn. 15.08.2023,
• wpis Skansen w Kudowie-Zdroju w serwisie www.magicznakudowa.pl, link, dostęp z dn. 10.08.2023,
• wpis Tajemnicza Kapliczka w Pstrążnej w serwisie www.nocowanie.pl, link, dostęp z dn. 15.08.2023,
• wpis Muzeum Kultury Ludowej Pogórza Sudeckiego w Kudowie-Zdroju w serwisie pl.wikipedia.org, link, dostęp z dn. 15.08.2023,
• wpis Czeski kątek w serwisie pl.wikipedia.org, link, dostęp z dn. 10.08.2023,
• wpis Pstrążna (Kudowa-Zdrój) w serwisie pl.wikipedia.org, link, dostęp z dn. 10.08.2023,