Skansen w Osieku nad Notecią to miejsce, które w wyjątkowy sposób przybliża historię, obyczaje ale również lokalną kulturę i tradycję Krajny, Pałuk i Puszczy Noteckiej. Na jego terenie, który liczy sobie aż 13 hektarów znajduje się blisko 30 budynków, zabudowań gospodarczych i mniejszych budowli, charakterystycznych dla krajobrazu tych regionów. Poznajcie je, by przekonać się że skansen w Osieku wart jest tego, by go odwiedzić!
Skansen w Osieku n. Notecią. Podstawowe informacje
Formalnie skansen w Osieku to oddział Muzeum Okręgowego w Pile, działający jako Muzeum Kultury Ludowej w Osieku nad Notecią. Nim przedstawię Wam co znajduje się na jego terenie, licząc, że uda mi się Was zaciekawić i zachęcić do zobaczenia tego wszystkiego na własne oczy, krótko przybliżę Wam historię skansenu oraz podpowiem kilka cennych i praktycznych informacji.
Historia skansenu
Był rok 1972, kiedy to podczas wydobywania piasku w tutejszej żwirowni natrafiono na coś wyjątkowego. Był to wielokomorowy grób skrzynkowy z kilkunastoma popielnicami, który zlokalizowany był na Praczu, pobliskim wzgórzu morenowym. To odkrycie było początkiem, rozpoczętych później prac i badań archeologicznych.
Prace wykopaliskowe trwały 5 lat, do 1975 roku i odsłoniły blisko 600 pochówków ciałopalnych, wiele glinianych naczyń, narzędzi, broni a nawet ozdób. Ostatecznie obszar prac archeologicznych objął aż 1,5 hektara (dla porównania skansen dzisiaj zajmuje około 13 ha).
Już podczas badań archeologicznych, w 1974 roku pojawiła się oddolna, społeczna inicjatywa utworzenia na tym terenie rezerwatu archeologiczno-etnograficznego. Po zakończeniu prac wykopaliskowych wzniesiono pawilony, gdzie prezentowano znaleziska a równolegle podjęto starania, sprowadzania na teren rezerwatu niezwykle cennych, bo ginących, przykładów budownictwa wiejskiego na terenach Krajny, Pałuk i Puszczy Noteckiej.
Formalnie rezerwat otwarto w 1979 roku. Już wtedy był on częścią Muzeum Okręgowego w Pile, które to dokończyło rozpoczęte wcześniej prace, stworzyło ostateczną ekspozycję etnograficzną. W 1992 roku zmieniono nazwę z Rezerwatu na Muzeum Kultury Ludowej.
Lokalizacja – skansen w Osieku
Muzeum Kultury Ludowe w Osieku nad Notecią znajduje się we wschodniej części Osieka nad Notecią, położonego 5 km na południe od Wyrzyska.
Skansen w Osieku położony niemal idealnie na linii łączącej Piłę z Bydgoszczą, które oddalone są od niego o około 35 km (od Piły) i 45 km od Bydgoszczy.
Dojazd i komunikacja
Do skansenu w Osieku możemy dotrzeć na kilka sposobów. Najpopularniejszym będzie zapewne dojazd samochodem, dlatego o tej formie dojazdu napiszę w pierwszej kolejności.
Przez sam Osiek droga wojewódzka nr 242, łącząca się z drogą krajową nr 10 w niedalekim Wyrzysku. Dotrzemy do niego również innymi lokalnymi drogami, które wiodą przez malownicze tereny pofałdowane niczym przedgórze, np. drogą biegnącą z Białośliwia.
Niedaleko Muzeum Kultury Ludowej w Osieku znajduje się stacja kolejowa Wyrzysk Osiek, do której dojeżdżają m. in. Koleje Wielkopolskie i pociągi POLREGIO. Szczegółowy rozkład jazdy znajdziecie na Portalu Pasażera PKP.
Do Osieku dojeżdżają również autobusy komunikacji zbiorowej, obsługiwane przez PKS Piła.
Dla ambitnych zawsze istnieje możliwość dotarcia rowerem od na własnych nogach:)
Poznajcie skansen w Osieku!
Skansen w Osieku nad Notecią to 13 hektarów lekcji historii, kultury, obyczajów i architektury typowej dla regionu Krajny, Pałuk i Puszczy Noteckiej. Owa lekcja, będzie trwała około 2 godzin ale wielu z Was nawet nie zauważy upływu czasu, bo ekspozycja na każdym kroku potrafi zaskoczyć, zaciekawić lub zainteresować.
Wszystko zaczyna się przy głównej bramie do skansenu, spod której pierwsze kroki kierujemy do chałupy z Kościerzyny, w której poza kawiarnią znajduje się także kasa biletowa. Po kupieniu biletów ruszymy na ścieżki wiodące wśród aż 28 dużych obiektów architektonicznych oraz pewnie setek znacznie mniejszych ale równie cennych eksponatów i zbiorów.
Przypadkowe odkrycie
Wyjątkowo w pierwszej kolejności wspomnę nie o początku ekspozycji a o pawilonach archeologicznych, położonych w głębi skansenu. To właśnie w nich prezentowane są zbiory i wykopaliska, od których zaczęła się historia miejscowego muzeum.
Jeżeli przeczytaliście we wcześniejszym rozdziale historię powstania skansenu, doskonale wiecie, że to właśnie przypadkowe odkrycie na jednym z tutejszych pól otworzyło nowy rozdział w historii Osieku nad Notecią. W pawilonach archeologicznych będziecie mogli zobaczyć co zostało odkryte i poznać zwyczaje naszych bardzo odległych przodków.
Wiatraki
Wróćmy jednak na początek trasy zwiedzania skansenu, bo to właśnie dla wielu z Was on będzie najbardziej interesujący, zachwycający i ciekawy. Będzie to błędem, bo później będzie również bardzo ciekawie, ale trzeba przyznać, że szczególnie w Wielkopolsce wiatraki cieszą się szczególną sympatią.
Na terenie skansenu w Osieku znajdują się 3 wiatraki, pochodzące oczywiście z niedalekich miejscowości. Ale po kolei. Możecie zobaczyć tutaj:
- koźlaka z Chojny, pochodzącego z 1865 roku,
- paltraka z Żelic, sięgającego historią do 2. poł. XIX wieku,
- drewnianego holenda z Gromadna, który choć najmłodszy z nich (1897), również imponuje wyglądem.
Oczywiście koźlak, paltrak i holender wskazują nam na typ konstrukcji wiatraka, który poznacie odwiedzając skansen w Osieku. Najwięcej w Wielkopolsce było koźlaków, które są również najstarszą konstrukcją. Niegdyś w Wielkopolsce wiatraków było 12000 (!), co stanowiło ponad połowę wszystkich wiatraków w kraju (około 20000). Obecnie na terenie Wielkopolski znajduje się około 50 wiatraków, z czego 3 w Muzeum Kultury Ludowej w Osieku.
Jeden z tutejszych wiatraków możemy oglądać również wewnątrz, gdzie zachowane zostały dawne mechanizmy.
Zabudowania mieszkalne i gospodarcze
Najwięcej na terenie skansenu jest zabudowań mieszkalnych i gospodarskich. Właśnie dlatego je przybliżę Wam w dalszej kolejności.
„Poniatówka”, czyli zagroda z Czajcza
Pierwsze zabudowana znajdziemy już w pobliżu polany z wiatrakami. Jednymi z nich są zabudowania tzw. Poniatówki, czyli typowej zagrody inspirowanej przez Państwo. Zagroda taka projektowana była przez profesjonalnych architektów i miała łączyć tradycyjne budownictwo z niskimi kosztami budowy oraz późniejszą wygodą użytkowania. Swoją potoczną nazwę zawdzięcza ministrowi rolnictwa II RP – Juliuszowi Poniatowskiemu.
Zagroda składa się z trzech budynków: domu mieszkalnego, stodoły i chlewa. Wewnątrz chaty mieszkalnej możemy zobaczyć typowe wyposażenie domostwa w tamtym czasie. Zabudowania pochodzą z lat 30. XX wieku.
Chałupa z Dzierżążna Wielkiego
Kolejną obiektem jest zagroda z Dzierżążna Wielkiego, która składa się z chałupy szachulcowej i stodoły. Budynek mieszkalny pochodzi z 1834 roku i prezentuje konstrukcję ryglową.
Zagroda jest przykładem osadnictwa niemieckiego na tutejszych ziemiach i trzeba przyznać, że prezentuje się wyjątkowo w tutejszym skansenie.
Wewnątrz chałupy możemy zobaczyć przykładowe wyposażenie sklepu z początku XX wieku oraz w pozostałych izbach zabytkowe wyposażenie z bardzo ciekawym stołem, mieszczącym w sobie również umywalnię.
Chałupa z Przysieczyna
Kolejnym obiektem jest również wyjątkowej urody chałupa z Przysieczyna, położonego na terenie Pałuk.
Chałupa pochodzi z XVIII wieku i jest przykładem konstrukcji sumikowo-łątkowej, który uważany jest za prekursora konstrukcji szachulcowej, której nie trzeba pewnie przedstawiać:)
Chałupa podcieniowa i budynek inwentarski
Przeniesiona z Dźwierszna Wielkiego chałupa podcieniowa z „przyklejonym” do niego budynkiem inwentarskim, jest jednym z największych obiektów skansenu.
Pochodzi ona z końca XIX wieku i jest jedynym ocalałym obiektem, przedstawiającym krajeńską zagrodę typu „thorhaus”. Wyróżnia ją pełny, czterosłupowy podcień od frontu a we wnętrzu obecnie znajduje się odtworzona wiejska karczma.
Chałupa z Przytarni
Wzniesiona w XVIII wieku, podcieniowa chałupa z Przytarni to kolejny budynek mijany na trasie zwiedzania Muzeum Kultury Ludowej w Osieku.
Przeniesiono ją z pogranicza krajeńsko-kaszubskiego, czyli północnych krańców regionu i pewnie dlatego zdecydowano się, zaaranżować ją na chatę rybaka.
Perełka, czyli chałupa z Głubczyna
Być może chałupa z Głubczyna to najcenniejszy zabytek skansenu. Możliwe, że powstał nawet w 1790 roku, przez co uznawana jest za najstarszy budynek skansenu.
Dodatkowo reprezentuje typowy styl krajeńskiego budownictwa podcieniowego. Posiada charakterystyczny podcień, nazywany na Krajnie przyłapem.
Wnętrza zabudowań
Niemal w każdym z budynków możemy oglądać starannie odtworzone pomieszczenia lub aranżacje typowych miejsc we osadzie, jak np. wiejska, jednoklasowa szkoła czy wspomniana wcześniej karczma.
Na uwagę zasługują również pojedyncze elementy wyposażenia wnętrz, od obrazów, mebli aż do przybory kuchenne czy przedmioty codziennego użytku. Na pewno o wielu z nich dowiecie się od przewodników, oprowadzających po skansenie.
Pozostałe budowle i obiekty
Jednak skansen w Osieku to nie tylko budynki mieszkalne i gospodarcze. Nim przedstawię Wam inne, duże obiekty, kilka słów o nieco mniejszych ale równie unikatowych obiektach.
Wśród budynków znajdziecie również takie budowle czy konstrukcje jak kapliczki przydrożne, pasieka ziemna, „kolorowa” pasieka czy wolnostojący piec chlebowy, w którym swoje bochny wypiekała cała wieś. Jeżeli również naszła Was właśnie ochota na domowy, chrupiący bochenek chleba polecam sprawdzić moje przepisy na #domowe chleby i bułki, które oczywiście znajdziecie w moim przepiśniku.
Tylko na kierunkowo.pl!
Wyjątkowy e-book „MIKROPODRÓŻE” już dostępny! Ponad 700 podróżniczych inspiracji z Wielkopolski, Pomorza i Dolnego Śląska, blisko 260 kolorowych zdjęć, 5 gotowych planów mikropodróży, setki praktycznych porad i wskazówek tworzących najobszerniejszy poradnik, poświęcony krótkim formom podróżowania, liczący aż 294 strony!Pozostałe obiekty i atrakcje skansenu
Na terenie Muzeum Kultury Ludowej w Osieku, znajdują się również obiekty ważne dla dawnych wsi, choć znacznie różniące się swoim przeznaczeniem. Poznajcie kilka z nich.
Kościół z Lasek Wałeckich
Stojący w skansenie w Osieku kościół to tak naprawdę kopia, stojącego po dziś dzień kościoła w Laskach Wałeckich k. Wałcza. Stojący w Laskach Wałeckich kościół pochodzi z XVII wieku i pierwotnie był świątynią protestancką, co bardzo łatwo stwierdzić po skromnym wnętrzu świątyni.
Jeżeli jesteśmy już we wnętrzu świątyni warto zwrócić uwagę na obrazy drogi krzyżowej, namalowane na szkle przez regionalnego artystę. Świątynia wyróżnia się konstrukcją szachulcową, która nadaje jej wyjątkowego wyglądu. Najbardziej charakterystyczna jest jednak doklejona do kościoła drewniana wieżyczka, zakończona ośmioboczną iglicą.
Zabytkowa remiza strażacka
Na niemal samym końcu ekspozycji nie lada smaczek, czyli zabytkowa remiza strażacka z Błękwitu, którą wybudowano na początku XX wieku. To murowany budynek, na planie prostokąta z drewnianą wieżą w przedniej części.
Wewnątrz budynku znajduje się ekspozycja sprzętu strażackiego z różnych okresów, licząc od końca XIX wieku aż do lat 60. XX wieku.
Kuźnia z Kamiennika
Tuż obok wspomnianej wcześniej chałupy z Dźwierszna znajduje się zrekonstruowana XVII-wieczna kuźnia. Charakterystyczne jest w niej to, że połowa budynku jest murowana (część z piecem) a druga połowa drewniana, co spowodowane było przepisami pruskimi, które zostały zastosowane po pożarze pierwotnego budynku kuźni w II. poł. XIX wieku.
W środku znajduje się typowe wyposażenie kuźni z tego okresu a dodatkowo, w wybrane weekendy odbywają się w niej pokazy pracy kowala, dostępne dla zwiedzających.
Tartak wiejski
Tartak z okolic Wyrzyska, pochodzących z lat 30. XX wieku znajduje się w północnej części skansenu. Tartak to tak naprawdę półotwarta wiata z dachem, pokrytym deskami i papą. Wewnątrz znajduje się serce tartaku, czyli trak (urządzenie tartaczne) wyprodukowane przed 1914 rokiem w Bydgoszczy.
Tradycyjne wyroby, zielnik i warzywnik
Skansen w Osieku to poza niezwykle cennymi lecz statycznymi eksponatami, również miejsce gdzie pielęgnuje się ówczesne receptury, przepisy czy sposoby wytwarzania żywności i nie tylko. W wielu chałupach natraficie na specjały przygotowane przez pracowników Muzeum Kultury Ludowej w Osieku, którzy tworzą je zarówno w ramach pokazów i warsztatów jak i samodzielnie.
Dlatego niech nie zdziwi Was widok soku z mniszka lekarskiego czy sosny, pokaz wyrabiania masła lub robienia kiszonek. To tylko część z atrakcji, które w zanadrzu mają pracownicy skansenu. Na terenie skansenu znajdziecie również wiejski ogródek – warzywniak, niewielkie pola uprawne czy licznie rosnące zioła, które często suszą się również w zabytkowych chałupach.
Zmierzajcie za znakami…
Ogromną zaletą Muzeum Kultury Ludowej w Osieku nad Notecią jest bardzo dobrze przygotowana informacja turystyczna. Każdy z dużych obiektów został opisany za pomocą tabliczki informacyjnej, która się na nim znajduje a opisy zawierają przystępną ilość informacji, którą przeczytacie w kilkanaście sekund, jednocześnie dowiadując się wszystkie co najważniejsze.
Informacje na poszczególnych obiektach uzupełniają drogowskazy oraz inne elementy informacyjne. Na terenie skansenu dla zwiedzających dostępne są również toalety, sklep z pamiątkami oraz kawiarnia, znajdująca się w XVIII-wiecznej chałupie z Kościerzyna Wielkiego.
To również w nim znajduje się kasa biletowa, do której traficie na samym początku. Po więcej praktycznych informacji zapraszam Was do opisu tego miejsca w kategorii tu byłem: Muzeum Kultury Ludowej w Osieku nad Notecią
Inne ciekawe miejsca okolicach
Skansen w Osieku nad Notecią to tylko jedno z ciekawych miejsc jakie znajdziecie w okolicach Piły. Będąc tutaj warto ruszyć również do położonych w pobliżu miejsc i atrakcji powiatu pilskiego. Poznacie je wszystkie z mojego wpisu, który już wkrótce na kierunkowo.pl! Obserwujcie kierunkowo.pl w socialmediach, by nie przegapić jego publikacji!
Złotów i okolice
Poznajcie również położony niedaleko Złotów oraz najciekawsze miejsca Ziemi Złotowskiej. To tereny zaledwie kilkanaście kilometrów na północ od Piły a warto odwiedzić również je, krążąc po tych stronach Wielkopolski.
Poznajcie najciekawsze miejsca i atrakcje Złotowa i okolic w moim wpisie: Złotów i okolice, czyli atrakcje północnej Wielkopolski!
