Muzeum Wikliniarstwa i Chmielarstwa w Nowym Tomyślu to miejsce, które przybliża historię, lokalne rzemiosło oraz prezentuje niesamowite plecionkarskie arcydzieła jak i przedmioty codziennego użytku. Położone jest w Nowym Tomyślu, sercu regionu słynącym właśnie z wikliny, plecionek, chmielu i szparagów, o których głośno jest w całym kraju od stuleci! Odkryjcie historię wielkopolskiego wikliniarstwa, nowotomyskiego chmielu oraz plecionkarskiego rzemiosła właśnie w niewielkim ale bogatym Muzeum Wikliniarstwa i Chmielarstwa, które zaciekawi każdego z Was!
Muzeum Wikliniarstwa i Chmielarstwa – podstawowe informacje
Muzeum Wikliniarstwa i Chmielarstwa w Nowym Tomyślu, bo tak brzmi pełna nawa tej wyjątkowej placówki muzealnej to oddział Muzeum Rolnictwa w Szreniawie, które również udało mi się już odwiedzić i przybliżyć Wam we wpisie: Muzeum Rolnictwa w Szreniawie. Ależ to unikat!
Okolice Nowego Tomyśla od ponad 200 lat słyną z tradycji upraw chmielu oraz rzemiosła wikliniarskiego. Między innymi właśnie dlatego około 40 lat temu, postawiono utworzyć tutejsze muzeum. Do dzisiaj jest to jedyna tego typu placówka muzealna w kraju, która przybliża te dwa rzemiosła niezwykle ważne dla nowotomyskiego regionu.
Historia Muzeum Wikliniarstwa i Chmielarstwa
Nowotomyskie Muzeum Wikliniarstwa i Chmielarstwa powstało w 1985 roku, podkreślając w ten sposób specyfikę okolic Nowego Tomyśla, słynących z bogatych tradycji uprawy wikliny i chmielu a także rzemiosła plecionkarskiego, które rozwinęły się głównie za sprawą zasiedlających okoliczne tereny Olędrów.
Na cele muzeum zaadoptowano tereny w bezpośrednim sąsiedztwie miejscowego parku, na które przeniesiono i zrekonstruowano dwa obiekty, prezentujące dawny charakter budownictwa olęderskiego tych stron. Pierwszy z nich to dawny budynek mieszkalny osadnika olęderskiego z końca XVIII wieku a drugi to stodoła z tremplem (podwyższonym poddaszem), gdzie suszono chmiel oraz magazynowano dawnej wiklinę. Obiekty te przystosowano do celów muzealnych i obecnie prezentowane są w nich ekspozycje oraz wystawy stałe i czasowe.
Muzeum Wikliniarstwa i Chmielarstwa nie ogranicza się jedynie to prezentowania ekspozycji i przybliżania regionalnego rzemiosła. Działalność muzeum uzupełniają lekcje muzealne, warsztaty, pokazy oraz wydarzenia cykliczne. Muzeum samodzielnie organizuje coroczne Ogólnopolskie Plenery Wikliniarskie a dodatkowo gości na swoim terenie również inne imprezy, np. Światowy Festiwal Wikliny i Plecionkarstwa organizowany przez Ogólnopolskie Stowarzyszenie Plecionkarzy i Wikliniarzy w Nowym Tomyślu.
Skąd chmiel i wiklina w Nowym Tomyślu?
Uprawa wikliny i chmielu oraz rozwój związanych z nim rzemiosł wynika z dwóch zasadniczych czynników. Po pierwsze tutejsze podmokłe a miejscami nawet bagniste tereny są miejscem gdzie od stuleci dziko rośnie wierzba. Po drugie, przybywający i osiedlający się w tych stronach Olędrzy (od 1. połowy XVIII wieku), mający wiedzę i doświadczenie w uprawie wikliny, zaczęli ją tutaj również uprawiać na większą skalę oraz tworzyć bazę do rozwoju rzemiosła plecionkarskiego.
Podobnie, choć nieco inaczej na nowotomyską ziemię zawitało chmielarstwo. Przybyło ono wraz z osiedlającymi się tutaj kolonistami z Czech i Niemiec, którzy swoje osady zakładali na zachód od Nowego Tomyśla. Kontynuowali oni na tych ziemiach swoje chmielarskie tradycje, początkowo zakładając małe uprawy chmielu na własny użytek, z wykorzystaniem którego później warzyli swoje piwo. Niedługo później powstawały już większe plantacje chmielu oraz kwitł handel nim, szczególnie podczas targów chmielarskich, obywających się tutaj od 1849 roku.
Lokalizacja Muzeum Wikliniarstwa i Chmielarstwa w Nowym Tomyślu
Muzeum Wikliniarstwa znajduje się w wielkopolskim Nowym Tomyślu, położonym ok. 50 na zachód od stolicy regionu – Poznania.
Nowotomyskie muzeum znajdziecie w sąsiedztwie miejscowego ogrodu zoologicznego na terenie Parku Feliksa, znajdującego się w południowo-wschodniej części miasta.
Komunikacja i dojazd
Nowy Tomyśl mimo, że położony jest w pewnej odległości od doskonale skomunikowanego Poznania, również może pochwalić się wieloma wygodnymi opcjami dotarcia do miasta. W południowej części miasta, niecały kilometr od Muzeum Wikliniarstwa i Chmielarstwa znajduje się dworzec kolejowy, do którego możecie dojechać pociągami m. in. POLREGIO, Kolei Wielkopolskich oraz InterCity. Dzięki temu dojedziecie do miasta pociągiem nawet z bardzo odległych zakątków Polski.
Do Nowego Tomyśla możecie dotrzeć również komunikacja autobusową, której kursy obsługuje PKS Poznań.
Dla podróżujących własnych samochodem najwygodniejszą opcją dojazdu jest przebiegająca ok. 5 kilometrów na północ od miasta autostrada A2 (odcinek Świecko – Poznań, najbliższy węzeł: Nowy Tomyśl), po zjechaniu z której do miasta dojedziecie lokalnymi drogami. Całość uzupełniają przebiegające w pobliżu miasta drogi wojewódzkie nr 302, 305 i 308, łączące Nowy Tomyśl z pobliskimi miastami.
Parking
Przy Muzeum Wikliniarstwa, w ciągu ulicy Olchowej znajduje się duży parking na którym możecie bezpiecznie pozostawić swój samochód. Parkowanie w dni robocze jest płatne.
Bilety i zwiedzanie Muzeum Wikliniarstwa i Chmielarstwa
Muzeum Wikliniarstwa i Chmielarstwa otwarte jest w każdy dzień tygodnia poza poniedziałkami. Godziny otwarcia muzeum są różne w zależności od pory roku (szczegóły dot. aktualnych godzin otwarcia znajdziecie na stronie internetowej muzeum).
Wejście na teren muzeum wymaga wcześniejszego zakupu biletów, które nie są dużym wydatkiem (kilka złotych / osobę). W sprzedaży są poza biletami normalnymi, również biletu ulgowe, rodzinne i spacerowe. W soboty wstęp do muzeum jest bezpłatny! Muzeum zwiedza się samodzielnie, choć można również skorzystać z usług przewodnika, który za dodatkową opłatą oprowadza po muzeum. Na zobaczenie całości ekspozycji potrzebujecie średnio od 30 minut do godziny.
Poznajcie Muzeum Wikliniarstwa i Chmielarstwa w Nowym Tomyślu!
Zasadniczą wystawę Muzeum Wikliniarstwa i Chmielarstwa w Nowym Tomyślu można podzielić na trzy części: budynek główny, stodołę oraz ekspozycję zewnętrzną. Chcąc ją Wam przybliżyć, podzieliłem dalszą treść wpisu również na trzy części, analogicznie jak zrobiono to w muzeum, licząc że to ułatwi Wam poznanie Muzeum Wikliniarstwa i Chmielarstwa w Nowym Tomyślu.
Budynek główny
Sercem i głównym obiektem na terenie muzeum jest dawny budynek mieszkalny osadnika olęderskiego z końca XVIII wieku, w którym mieści się siedziba muzeum oraz część ekspozycji wewnętrznej. Sam budynek, to przykład charakterystycznego budynku wznoszonego na tych terenach przez osadników, którzy najbardziej przyczynili się do rozwoju w tych okolicach dwóch rzemiosł o których opowiada muzeum.
Przed budynkiem stoi ławeczka z witającym gości wiklinowym gospodarzem, który chętnie pozuje do zdjęć. W budynku mieści się siedziba muzeum, kasa biletowa oraz sale wystawiennicze.
Wikliniarstwo i plecionkarstwo
Ekspozycję wewnątrz budynku podzielono na dwie części. Pierwszą z nich, mieszczącą się na parterze jest ekspozycja poświęcona wikliniarstwu i plecionkarstwu.
Oprócz prezentowanych zbiorów, przeczytacie i poznacie z niej odmiany wikliny, sploty plecionkarskie oraz wiele ciekawostek związanych z tym bardzo popularnym w tych stronach rzemiosłem.
Chmielarstwo
W sali na piętrze zabytkowego budynku znajduje się druga część wystawy, poświęcona chmielarstwu.
Przygotowano tutaj przede wszystkim panele informacyjne, przybliżające historię i uprawę chmielu zarówno w skali globalnej jak i tej lokalnej, w okolicach Nowego Tomyśla. Elementy informacyjne uzupełniają nieliczne eksponaty oraz ususzony chmiel.
Stodoła pełna wiklinowych skarbów
Drugim budynkiem w Muzeum Wikliniarstwa i Chmielarstwa jest olederska stodoła z charakterystycznym tremplem, czyli nadbudowanym, podwyższonym poddaszem, służącym jako miejsce suszenia chmielu i przechowywania wikliny.
Stodołę na wzór olęderski wybudowano od podstaw w 2006 roku, tworząc kolejne przestrzenie wystawiennicze. Prezentowane na nich są wystawy dotyczące wikliniarskiego wzornictwa, zarówno artystycznego jak i użytkowego.
Sala dolna
Wewnątrz olęderska stodoła skrywa dwie części wystawy. Pierwsza z nich, znajdująca się na dolnej sali to ekspozycja prezentująca przede wszystkim bogatą kolekcję wyplecionych z wikliny i innych materiałów koszy, pt. “Kosze dawniej i dziś – 100 lat polskiego wzornictwa plecionkarskiego”.
Zbiór kilkuset plecionych koszy doskonale obrazuje zmieniające się trendy, techniki oraz potrzeby, które to wpływały na ostateczny kształt wyrobu plecionkarskiego. Pośród nich być może znajdziecie taki wzór, który stoi również w Waszym domu!
Trempl – poddasze
Całkowicie inaczej prezentuje się ekspozycja, mieszcząca się na poddaszu stodoły. Na nim zebrano kilkaset plecionkarskich dzieł sztuki. Wśród nich znajdziecie nie tylko elementy ozdobne i dekoracyjne ale również bardzo gustowne meble, kosze, pojemniki i wiele więcej.
Chcąc podkreślić dawną funkcję podwyższonego poddasza olęderskiej stodoły, pomiędzy plecionkarskimi eksponatami zwisają również ususzone łodygi chmielu z charakterystycznymi szyszkami.
Plecionkowe arcydzieła i ciekawostki
Bardzo wiele spośród kilkuset zgromadzonych w stodole wyplecionych przedmiotów, urzeknie Was swoją urodą, wyjątkowością czy nietypowością. Na pewno nie przejdziecie obojętnie obok wyplecionej komody, stojącej na poddaszu czy stylowych foteli, kwietników lub stołków.
Jednak tą wyjątkową ekspozycję nie wypełniają jedynie plecionkowe arcydzieła. Wiele z prezentowanych przedmiotów są bardzo nietypowe a przez to również ciekawe. Znajdziecie tutaj wyplecione damskie torebki, wytworne dekoracje ale również np. foteliki dla dzieci na rower (sam miałem taki!). Takich smaczków znalazłem więcej, ale nie odnalazłem wśród nich dwóch moich wiklinowych wspomnień z dzieciństwa: wiklinowego kojca dla dzieci, w którym również spędziłem nieco czasu jako małe dziecko oraz mioteł, które były po prostu związanym pękiem gałązek wikliny.
Ekspozycja zewnętrzna
Ekspozycję znajdującą się wewnątrz dwóch budynków Muzeum Wikliniarstwa i Chmielarstwa uzupełnia rozbudowana i różnorodna wystawa zewnętrzna, będąca nie tylko prezentacją dalszych wyplecionych z wikliny form artystycznych ale również żywą formą prezentacji uprawy wikliny, chmielu wraz z przybliżeniem ich rodzajów. Dodatkowo na zwiedzających czeka przygotowana ścieżka dydaktyczna, wytyczona na terenie muzeum, na której będziecie mogli poznać przykładowe zastosowanie krzewiastych form wierzby w ochronie i kształtowaniu środowiska (m. in. drogę wybudowaną z wykorzystaniem płyt wiklinowych, wiklinowe ekrany wytłumiające hałas, umocnienia, ogrodzenia itp.). Całość zewnętrznej ekspozycji dopełniają zgromadzone maszyny do uprawy i obróbki zarówno wikliny jak i chmielu.
Salicarium
Salicarium to ekspozycja botaniczna różnych gatunków wierzby (z łac. Salix, stąd nazwa tego wierzbowego ogrodu). Różne rodzaje wierzb pogrupowano w salicarium, prezentując nie tylko ich wygląd ale również przybliżając ich wykorzystanie czy zastosowanie.
Muzealna plantacja odmian wierzby, to żywa część muzeum, która od wiosny do jesieni dosłownie z dnia na dzień prezentuje się inaczej. Taki stan rzeczy zawdzięczamy przede wszystkim temu, że wierzba krzewiasta to roślina bardzo szybko rosnąca. Nasza wizyta w Muzeum Wikliniarstwa i Chmielarstwa przypadła na długi majowy weekend, kiedy to wierzby jeszcze nie prezentowały się w swojej najokazalszej wersji, a mimo to na kilku poletkach można było już oglądać dorodne krzaki wierzby.
Chmielnik
Drugim miejscem zewnętrznej ekspozycji muzeum, które prezentuje uprawę charakterystycznych dla tego regionu roślin jest chmielnik, czyli poletko do uprawy chmielu. Bez problemu je poznacie, ponieważ chmiel uprawiany jest na polach, na których gęsto powbijane w ziemie są wysokie nawet na 6 metrów tyczki!
Jak widzicie na zdjęciach, w maju trudno szukać okazałych sadzonek chmielu, pnących się do góry po drewnianych tyczkach. O tej porze roku, sadzonki chmielu miały dopiero ok. 10 cm wysokości. Dużo więcej szczęścia miałem odwiedzając na jesień Wielkopolski Park Etnograficzny w Dziekanowicach, gdzie nie tylko można było zobaczyć pięknie prezentujące się pole chmielu z dojrzałymi i aromatycznymi szyszkami, ale także zachowany dawny budynek suszarni chmielu, stojący tuż obok. Skansen w Dziekanowicach możecie poznać z wpisu: Wielkopolski Park Etnograficzny. Piękny skansen wielkopolskiej wsi
Chmiel nowotomyski i regionalne piwo
Pierwsze historyczne wzmianki o chmielu w terenach Polski pochodzą z XIII wieku, właśnie w Wielkopolski (okolic Poznania). Nowy Tomyśl i jego okolice dopiero w XIX wieku, za sprawą napływu osadników, którzy zapoczątkowali tutaj uprawę chmielu stał się stolicą wielkopolskiego chmielarstwa. Znaczący rozwój chmielarstwa nowotomyskiego nastąpił w latach 30. XIX wieku, kiedy to przybył w te strony niemiecki ekonomista i chmielarz Józef Jakub Flatau i unowocześnił jego uprawę. Wyhodował również własną odmianę chmielu – chmiel nowotomyski, który zdobył wiele nagród i wyróżnień.
Również na początku XIX wieku w okolicy znacząco rozwinęło się lokalne browarnictwo, w tym najbardziej znany browar w okolicy – Browar Grodzisk. Dzisiaj Browar Grodzisk jako jedyny w kraju może pochwalić się własnym stylem piwnym – Grodziskie, które w 2023 roku przez serwis tasteatlas.com zostało uznane za najlepszy piwny styl na świecie! Co ważne do produkcji Grodziskiego (dokładniej Piwa z Grodziska, warzonego przez Browar Grodzisk) używa się właśnie lokalnego chmielu nowotomyskiego! Piwo z Grodziska jak również inne, regionalne piwa z położonego nieopodal Nowego Tomyśla Browaru Grodzisk czy Browaru Szreniawa znajdującego się na terenie Narodowego Muzeum Rolnictwa w Szreniawie poznacie z mojego innego wpisu: Na piwnym szlaku. Odkryjcie polskie piwa regionalne!
Poletko szparagowe
Muzeum Wikliniarstwa i Chmielarstwa w Nowym Tomyślu, dba o poszerzanie wiedzy o regionie, jego charakterystycznych uprawach i rzemiośle. Dlatego też zdecydowano powiększyć zewnętrzna ekspozycję muzeum o poletko z jeszcze jedną, równie charakterystyczną dla okolic Nowego Tomyśla bylinę – szparagi! Pewnie niewielu z Was wie, ale najwięcej plantacji szparagów w Polsce zlokalizowanych jest właśnie w okolicach Nowego Tomyśla. Tutaj swoją siedzibę ma również Polski Związek Producentów Szparaga.
Utworzone w muzeum poletko szparagowe to dopiero początek prac nad nieco szerszą ekspozycją, poświęconą temu przysmakowi, z którego również słynie Nowym Tomyśl i jego okolice. Dlatego w najbliższej przyszłości możecie spodziewać się więcej informacji i ciekawostek o tym kulinarnym przysmaku!
Wystawa zewnętrzna wiklinowych rzeźb
Jednak tym co najprawdopodobniej najbardziej przyciągnie Waszą uwagę na ekspozycji terenowej Muzeum Wikliniarstwa i Chmielarstwa będą niesamowite wiklinowe dzieła sztuki i formy artystyczne, które po prostu zadziwiają i zachwycają!
Najbardziej znany spośród nich jest obłożony wikliną trabant! Obok niego absolutne nie można przejść obojętnie. Prawdopodobnie to najczęściej fotografowany eksponat całego muzeum! Drugą część ekspozycji zewnętrznej Muzeum Wikliniarstwa i Chmielarstwa w Nowym Tomyślu znajdziecie po drugiej stronie parkowej alejki, prowadzącej do muzeum.
Tam wokół muzealnej wiaty plenerowej, w której odbywają się liczne wydarzenia i festiwale znajdziecie kilkanaście wiklinowych rzeźb. Te niesamowite wiklinowe rzeźby, wykonane w rzeczywistym rozmiarze robią duże wrażenie i na pewno wielu z Was, chętnie takiego wiklinowego zwierzaka postawiło by w swoim ogrodzie. Wiele z nich powstało podczas organizowanych przez muzeum plenerów wikliniarskich i innych wydarzeń.
Bardzo dziękuje Muzeum Wikliniarstwa i Chmielarstwa w Nowym Tomyślu za serdeczne przyjęcie, przekazane ciekawostki oraz materiały informacyjne, dzięki którym możliwe było przygotowanie niniejszego wpisu.Bibliografia
- oficjalna strona internetowa Muzeum Narodowego Rolnictwa i Przemysłu Rolno-Spożywczego w Szreniawie, zakładka Muzeum Wikliniarstwa i Chmielarstwa w Nowym Tomyślu, link, dostęp z dn. 14.05.2023,
- broszura informacyjna Muzeum Wikliniarstwa i Chmielarstwa w Nowym Tomyślu,
- broszura informacyjna Muzeum Wikliniarstwa i Chmielarstwa w Nowym Tomyślu pt. Historia chmielarstwa,
- broszura informacyjna Muzeum Wikliniarstwa i Chmielarstwa w Nowym Tomyślu pt. Historia wikliniarstwa i plecionkarstwa,
- broszura informacyjna wydana przez Urząd Miejski w Nowym Tomyślu pt. Nowotomyski Szlak Turystyczno-Historyczny,
- broszura informacyjna wydana przez Urząd Miejski w Nowym Tomyślu pt. Zapraszamy do Nowego Tomyśla,
- publikacja “Zastosowanie krzewiastych form wierzby w ochronie i kształtowaniu środowiska”, ISBN 978-83-64119-95-8, aut. Andrzej Chwaliński, Szreniawa 2022,
- oficjalna strona internetowa Browar Grodzisk, link, dostęp z dn. 14.05.2023,
- wpis Muzeum Wikliniarstwa i Chmielarstwa w Nowym Tomyślu w serwisie pl.wikipedia.org, link, dostęp z dn. 14.05.2023,
- wpis Szparag lekarski w serwisie pl.wikipedia.org, link, dostęp z dn. 14.05.2023,
