Fort VII – Muzeum Martyrologii Wielkopolan to miejsce, o którym mówić ciężko i trudno lecz mówić należy! Dzisiejsze muzeum ma przede wszystkim podtrzymywać pamięć o tragicznej historii tego miejsca, upamiętniać tysiące ofiar, które w tych murach straciły swoje życie oraz otrzeźwiać i poruszać nas wszystkich, cieszących się dzisiaj wolnością, pokojem i bezpieczeństwem. Trudno to miejsce nazwać “atrakcją” czy “ciekawostką”… To miejsce jest niemym pomnikiem dawnych tragicznych czasów i wydarzeń. Choć znajduje się w zabytkowym forcie dawnej Twierdzy Poznań, przede wszystkim ku przestrodze opowiada i przybliża historię, której nikt z nas nie chciałby doświadczyć ale każdy powinien poznać.
Uznałem, że Fort VII Muzeum Martyrologii Wielkopolan, mimo swojej tragicznej historii, zasługuje na przybliżenie z mojej strony oraz próbę przekonania Was do jego odwiedzenia. Jednak ze względu na każdego, kto zmuszony był przejść przez bramę Konzentrationslager-Posen a szczególnie ludzi, którzy stracili w nim swoje życie, wpis ten będzie miał wyjątkową formę. Chcąc by była ona szczególnie godna i wyważona, postanowiłem że, opisy będą rzeczowe i pozbawione komentarzy z mojej strony, zamieszczone fotografie utrzymane w odcieniach szarości a całość poprzedzi zwięzły rys historyczny a nie informacje praktyczne z turystycznego punktu widzenia.
Historia. Fort VII – Muzeum Martyrologii Wielkopolan
Historię tego miejsca napisali Niemcy, którzy najpierw w XIX wieku wznieśli Fort VII w ramach budowy Twierdzy Poznań a potem urządzili w nim miejsce kaźni i eksterminacji Polaków, które było pierwszym niemieckim obozem koncentracyjnym na polskiej ziemi.
Pruska Twierdza Poznań – Fort VII
Fort został zbudowany w latach 1876–1880 w ramach ogromnego projektu budowy Twierdzy Poznań (Festung Posen), czyli jednego z największych systemów fortyfikacyjnych w Europie. Fort VII był jednym z 18 fortów w tzw. twierdzy fortowej, tworzącej wokół miasta pierścień o długości ok. 30 kilometrów i średnicy blisko 10 km. Fort składał się z trzech kondygnacji: piwnic, parteru oraz nadbudowy a dach pokrywała trawa, która porastała nasypy chroniące konstrukcje przed ostrzałem artyleryjskim. Całość otaczała fosa i zasieki z drutu kolczastego.
Fort VII jak również większość pozostałych fortyfikacji Twierdzy Poznań, już w chwili oddania ich do użytku były przestarzałe, głównie z powodu gwałtownego rozwoju techniki militarnej. Z tego powodu fort był często modernizowany, praktyczne aż do wybuchu I wojny światowej. Od 1902 roku fort nosił nazwę Colomb (od pruskiego generała Friedricha von Colomba). Nazwa została przeniesiona z bastionu IV twierdzy poligonalnej, po tym jak Niemcy postanowili ją zburzyć (możecie więcej przeczytać o niej we wpisie: Dzielnica Cesarska w Poznaniu – pamiątka pełna skrajności).
Dwudziestolecie międzywojenne
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, w czasach II Rzeczypospolitej Fort VII służył Wojsku Polskiemu. W 1931 roku zmieniono nazwę fortu, nadając mu imię polskiego majora Floriana Dąbrowskiego.
Konzentrationslager-Posen
Po wybuchu II wojny światowej i zajęciu we wrześniu 1939 roku przez wojska niemieckie Poznania, w forcie utworzono 10 października 1939 pierwszy obóz koncentracyjny na terenie okupowanej Polski – Konzentrationslager-Posen. Po niecałych dwóch miesiącach, obóz koncentracyjny przekształcono w obóz przejściowy Gestapo a w 1941 roku na więzienie policji bezpieczeństwa i wychowawczy obóz pracy. Niezależnie od nazwy, była to największa katownia Polaków w okupowanej Wielkopolsce (w czasie wojny ziemie Wielkopolski włączono do Rzeszy i utworzono tutaj okręg administracyjny Kraj Warty – Wartheland). Obóz w dawnym pruskim forcie cechował się ekstremalnie trudnymi warunkami oraz szczególnym bestialstwem niemieckich strażników, którzy mieli nazywać to miejsce “obozem krwawej zemsty“.
Do obozu trafiali Wielkopolanie i Polacy, będący przedstawicielami elit i inteligencji, działający w tajnych organizacjach skierowanych przeciwko III Rzeszy, przeciwnicy polityczni, przedstawiciele organizacji społecznych ale również urzędnicy, nauczyciele, księża, kupcy, ziemianie czy zwykli Polacy, którzy w ocenie okupanta sprzeciwiali się i działali na szkodę Wielkich Niemiec. W obozie więziono jednocześnie do 1200 więźniów, a przez cały okres funkcjonowania przez obóz przeszło kilkadziesiąt tysięcy osób. Wszyscy oni przeszli przez niewyobrażalne piekło, które stworzyli w tych murach wyjątkowo sadystyczni Niemcy. Piekło, które dla kilkunastu tysięcy osób zakończyło się śmiercią…
W 1942 roku ze względu za przeludnienie obozu w Forcie VII, zdecydowano o budowie nowego, większego obozu w podpoznańskim Żabikowie. Obóz w Forcie VII funkcjonował do wiosny 1944 roku, kiedy to zakończono przenoszenie więźniów do Żabikowa. Obóz karno-śledczy w Żabikowie powstał w 1943 roku i był formalną kontynuacją obozu w Forcie VII.
Po 1944 roku
W kwietniu 1944 roku w Forcie VII nie było już więźniów i przystąpiono wtedy do usuwania wszelkich śladów funkcjonującej tutaj katowni. Przeprowadzono również niewielkie prace budowlane (głównie zadaszenie i zabudowanie suchych fos) które umożliwiły zlokalizowanie w forcie fabryki “Telefunken”, produkującej radiostacje dla niemieckiego wojska, gdzie również pracowali robotnicy przymusowi.
Czasy po II wojnie światowej
Po zakończeniu II wojny światowej fort wykorzystywany był przez Ludowe Wojsko Polskie, głównie jako magazyn, przez co był on niedostępny dla osób postronnych. W 1963 roku otwarto w forcie pierwszą izbę pamięci, która otwierana była w dniu Wszystkich Świętych oraz na kilka dni w kwietniu, będącym Miesiącem Pamięci Narodowej.
W 1976 roku podjęto decyzję o utworzeniu Muzeum Martyrologii Wielkopolan – Fort VII. Po kilkuletnich przygotowaniach, oficjalne otwarcie miało miejsce 31 sierpnia 1979 roku na wydzielonym fragmencie fortu.
Fort VII – Muzeum Martyrologii Wielkopolan. Ekspozycja i wnętrza koszar
Fort VII Muzeum Martyrologii Wielkopolan zajmuje obecnie południową część dawnego pruskiego fortu. Muzealna ekspozycja znajduje się we wnętrzach koszar, kazamatach i innych zabudowaniach fortecznych oraz na terenie zewnętrznym, znajdującym się wewnątrz fortu.
Wnętrza koszar i ekspozycja wewnętrzna
Wejście na teren Muzeum Martyrologii Wielkopolan prowadzi przez bramę główną nad którą widnieje zrekonstruowany napis Konzentrationslager-Posen a pod nim oryginalny betonowy blok z symbolem SS – zbrodniczej organizacji niemieckiej. Symbol Schutzstaffel nosi ślady po ostrzale; prawdopodobnie to żołnierze radzieccy, wyzwalających miasto dali upust swoim emocjom i ostrzelani charakterystyczny symbol niemieckich wrogów.
Po pokonaniu bramy fortu, podążamy w głąb koszar długim, wznoszącym się korytarzem. Następnie udajemy się do pierwszej z obozowych cel, mającej nr 65. To ciemne, puste pomieszczenie które zostało zrekonstruowane by wyglądało dokładnie tak, jak dawniej. W celi tej nigdy nie było drewnianych prycz, okien czy sanitariatu. Więźniowie przebywali tutaj w zupełnej ciemności, bez ogrzewania i z wiadrem w rogu pomieszczenia zamiast toalety, w którym po opróżnieniu podawano więźniom posiłki.
W dalszej części koszar prezentowane są kolejne cele więzienne w których znajdują się obecnie sale wystaw stałych (o nich w dalszej części) ale również niezwykle poruszające ekspozycje. W dawnej celi nr 70 ustawiono kilkadziesiąt, rzeczywistej wielkości rzeźb ludzi ukazując w ten sposób ścisk i tłok jaki w niej panował. Równie wymowne są rzeźby na korytarzu, gdzie pod ścianą ustawiono kilka rzeźb ludzi z rękami na głowie, w pozycji która była charakterystyczna gdy wyprowadzano więźniów z sali czy robiono tzw. kipisz, czyli przeszukanie celi.
Kolejne cele w głębi korytarza również skrywają w sobie ogrom cierpienia i niepojętego okrucieństwa. W ostatniej, najmniejszej celi nr 73 przez około rok czasu więziony był wybitny Wielkopolanin, jeden z twórców administracji państwowej, wojewoda wielkopolski, Główny Delegat Rządu RP na ziemiach wcielonych do Rzeczy i bardzo poważny kandydat (w 1926 roku) na Prezydenta II RP – Adolf Rafał Bniński. Rzeźba znajdująca się w celi nr 73 to bezpośrednie nawiązanie właśnie do tej postaci i jednocześnie ukazanie tragedii osadzonych tutaj Polaków.
Sale ekspozycyjne | Wystawa stała
W koszarach, zarówno w pierwszej części ekspozycji jak i dalszych pomieszczeniach, do których wejdziemy innym wejściem z wewnętrznego dziedzińca, znajdują się przygotowane wystawy stałe i ekspozycje.
Prezentowane są w nich zebrane eksponaty, zrekonstruowane elementy wyposażenia czy różnego rodzaju formy sztuki współczesnej, nawiązujące swoją tematyką do historii tego miejsca.
Zbiory i wystawy
W zgromadzonych zbiorach, wystawionych w muzeum znajdują się zarówno oryginalne narzędzia terroru i przemocy, stosowane przez niemiecką obsadę obozu ale również nieliczne dokumenty obozowe, będące świadectwem niemieckich zbrodni i eksterminacji.
W gablotach znajdują się również przedmioty więźniów, których posiadanie wiązało się z ogromnym ryzykiem. Za ich posiadanie groziła nawet kara śmierci… Wśród tych przedmiotów znajduje się m. in. różaniec wykonany z chleba, chustki, karty do gry czy grypsy
Niezwykle poruszające są niewielkie figurki z plasteliny, wykonane przez osoby niewidome ze Specjalnego Ośrodka Szkolno-Wychowawczego nr 1 im. L. Braille’a w Bydgoszczy, dla których zorganizowano w muzeum wielozmysłową lekcję historii muzeum. Ostatnim jej etapem była praca twórcza niewidomych uczniów, którzy z plasteliny mieli wyrazić swoje emocje. W ten sposób powstały miniaturowe figurki komory gazowej, dziecięcy bucik czy SS-man bez twarzy…
Historia księdza Romana Pawłowskiego
Na przeciwko gablot z plastelinowymi figurkami prezentowany jest fragment ekspozycji poświęcony śp. ks. Romanowi Pawłowskiego, który jest mi szczególnie bliski. Historia księdza Pawłowskiego nie jest bezpośrednio związana z Fortem VII w Poznaniu ale jest dobitnym przykładem eksterminacji ludności Wielkopolski w pierwszych tygodniach niemieckiej okupacji.
Ksiądz Roman Pawłowski był w latach 1396 – 1939 proboszczem mojej rodzinnej parafii w Choczu, na południu Wielkopolski. W 1938 roku na terenie parafii pomiędzy miejscową mniejszością niemiecką a ludnością polską, wybuchł spór w sprawie przejęcia przez Niemców szkoły w niewielkiej wsi Józefów (ok. 3 km od Chocza). Proboszcz parafii poparł swoich parafian – ludność polską, przyczyniając się znacząco do utrzymania polskiego języka nauczania i polskiego charakteru szkoły, czym popadł w niełaskę Niemców.
Tuż po niemieckiej inwazji na Polskę, jeszcze we wrześniu 1939 roku ksiądz Pawłowski został aresztowany. Najprawdopodobniej znajdował się na liście proskrypcyjnej stworzonej przez niemieckiego Główny Urząd SD (Zentralstelle II/P) i wykorzystanej podczas akcji Intelligenzaktion – programu eksterminacji i ludobójstwa ludności polskiej, zwłaszcza inteligencji, prowadzonego głównie na terenach przyłączonych do Rzeszy w pierwszej fazie okupacji niemieckiej (do kwietnia 1940 roku). Dodatkowo miejscowa ludność niemiecka swoim donosem i prowokacją ułatwiła pojmanie chockiego proboszcza. Oficjalnie został aresztowany za “posiadanie broni” i po krótkotrwałym aresztowaniu, podczas którego był brutalnie przesłuchiwany został zamordowany przez Niemców na placu św. Józefa w Kaliszu 18 października 1939 roku o godzinie 10:30 poprzez publiczne rozstrzelanie. Była to jedna z pierwszych w regionie publicznych egzekucji a ksiądz Pawłowski jedną z pierwszych ofiar “ku przykładowi i przestrodze”.
Miejsce edukacji
Muzea takie jak Fort VII Muzeum Martyrologii Wielkopolan to miejsca, które oprócz upamiętniania ofiar i tragicznych wydarzeń, mają również zwiększać świadomość każdego z nas jakim bestialstwem jest wojna, nienawiść rasowa czy żądza władzy.
Muzeum Martyrologii Wielkopolan nie tylko umożliwia możliwość zwiedzania fortowych kazamat i przygotowanej ekspozycji i wystaw ale również obsługuje obsługę i oprowadzanie wycieczek czy grup zorganizowanych. Odpowiada również za organizowane tutaj wydarzenia i inicjatywy.
Ekspozycja poza koszarami fortu
Dalej ścieżka zwiedzania prowadzi na wewnętrzny dziedziniec fortu, wokół którego rozmieszczone są kolejne zabudowania i miejsca, gdzie w bestialski sposób znęcano się nad więźniami obozu.
Dziedziniec ten był świadkiem niesłychanie okrutnych wydarzeń i historii, które często nie były niczym innym jak po prostu brutalnym i nieludzkim pastwieniem się strażników nad osadzonymi, co było najczęstszą przyczyną śmierci w Konzentrationslager-Posen.
Dawne remizy fortu
Szczególnie tragiczną historię skrywają dawne remizy artyleryjskie, które Niemcy w czasie II wojny światowej wykorzystywali jako cele ale również w jednej z nich, uruchomili pierwszą testową komorę gazową.
Pierwsza komora gazowa w okupowanej Polsce
Konzentrationslager-Posen był pierwszym niemieckim obozem, gdzie stworzono prowizoryczną komorę do masowego mordowania przy użyciu trującego gazu. Już w październiku 1939 roku z jednej z remiz zamordowano kilkuset pacjentów Zakładu Psychiatrycznego w Owińskach (przeczytać możecie o tym w innym mim wpisie: Owińska Was zaskoczą! Poznajcie najciekawsze miejsca!) oraz oddziału psychiatrycznego Kliniki Neurologiczno-Psychiatrycznej Uniwersytetu Poznańskiego, używając do tego przywożonego w butlach tlenku węgla (czadu).
Tlenek węgla wpuszczano przez niewielki otwór w drzwiach wejściowych a same drzwi dodatkowo uszczelniano gliną. Śmierć następowała po długich 30-40 minutach potwornej męczarni… Ostatecznie po 2 miesiącach testowania i uśmierceniu około 300 psychicznie chorych osób w ramach akcji “likwidacji życia niewartego życia” (kryptonim Aktion T4) uznano bezdusznie, że metoda ta jest zbyt mało wydajnym narzędziem zabijania i zaniechano dalszych “testów”.
Obecnie miejsce to w sposób szczególny upamiętnia ofiary obozu w Forcie VII w Poznaniu ale również inny miejsc eksterminacji i zagłady stworzonych przez Niemców w latach 30. i 40. XX wieku. Pod przeciwległą do wejścia, wewnętrzną ścianą remizy, postawiono symboliczne urny zawierające ziemię z innych miejsc kaźni ludności polskiej i Wielkopolan, głównie z obozów koncentracyjnych i zagłady.
Upamiętnienie ofiar
Nigdy nie poznamy dokładnej liczby ofiar obozu w Forcie VII, ponieważ Niemcy po jego likwidacji w 1944 roku sztucznie zatarli ślady swojego bestialstwa. Większość dokumentów obozowych zniszczono, spalono nawet masowe mogiły w podpoznańskich lasach przez co niezwykle trudne jest chociażby oszacowanie w dużym przybliżeniu liczby ofiar katowni w poznańskim forcie. Przyjmuje się, że sięga ona kilkunastu tysięcy.
Na tablicach we wnętrzach remiz wymieniono z imienia i nazwiska nieliczne ofiary, które straciły życie w tym miejscu i udało się dotrzeć do dokumentów to potwierdzających. Najmłodszą zidentyfikowaną ofiarą, wymienioną na tablicach był 16 letni młodzieniec…
Wśród więźniów lub ofiar obozu byli m. in. wspomniany Adolf Bniński (wojewoda wielkopolski), Florian Marciniak (twórca Szarych Szeregów), Mikołaj Kiedacz (prezydent Poznania), Ludwik Mzyk (ksiądz, błogosławiony i męczennik), Stanisław Pawłowski (geograf, rektor Uniwersytetu Poznańskiego), Leon Prauziński (malarz) i tysiące innych.
Dopiero w 2001 roku, na mocy powołanej ustawy więźniowie Fortu VII zostali zrównani prawami z więźniami obozów koncentracyjnych.
Schody Śmierci
Kolejnym symbolem i synonimem śmierci w Forcie VII są betonowe, strome schody znajdujące się tuż przy jednym z wyjść z koszar na wewnętrzny dziedziniec. Miejsce to upodobali sobie w szczególny sposób niemieccy oprawcy, którzy pędzili na nie więźniów, dodatkowo dźwigających ciężkie kamienie. Po wejściu na górę SS-mani kopali, bili i strącali w dół osadzonych co było równoznaczne z urazami, złamaniami a nawet śmiercią…
Co najgorsze, proceder ten był wyłącznie formą “rozrywki” dla więziennych strażników, którzy na koniec w przypływie furii i złości, że ich “rozrywka” się skończyła najczęściej dobijali tych którzy przeżyli to bestialstwo… Podobnie wyglądała tzw. “Wycieczka w Karpaty“, czyli przeganianie więźniów po oblodzonych zboczach dziedzińca.
Ściana Śmierci
W jednym z zakamarków wewnętrznego dziedzińca fortu znajduje się wyjątkowe miejsce mordów i zagłady, nie bez powodu nazwane Ścianą Śmierci. To w tym miejscu rozstrzelano setki osób, często na podstawie sfingowanego wyroku niemieckiego sądu, opartego na sfabrykowanych dowodach lub bezpodstawnych oskarżeniach.
Mimo, że ściana wyłożona była kulochwytem (drewnianymi belami), który miał wyłapywać wystrzelone pociski, do dzisiaj widać na niej ślady po kulach… Kulach, które za każdym razem oznaczały śmierć.
Wystawa w fortowych kazamatach
W kazamatach znajduje się jeszcze jedna sala ekspozycyjna, w której wystawa poświęcona jest innym miejscom zagłady i eksterminacji ludności przez niemieckich oprawców. Wiele z tych nazw będzie Wam zapewne znane, wiele z nich nazywane było fabrykami śmierci…
Jednak w Forcie VII, więźniowie którzy usłyszeli że zostaną przewiezieni do innego obozu, nieważne czy był to Auschwitz-Birkenau, Gross Rosen czy dowolny inny, mający tragiczną sławę obóz zagłady, traktowali to jako dar od losu, możliwość wyrwania się z wilgotnych, ciemnych i zimnych kazamat fortu i ucieczki od bezdusznych, sadystycznych strażników. Oczywiście nie wiedzieli co ich tam czeka, uważali jednak, że nie może być gorzej niż tutaj. I w dużej mierze mieli rację…
Podpisy więźniów obozu
W pomieszczeniu tym na szczególną uwagę zasługują podpisy więźniów Fortu VII, które przetrwały do naszych czasów. Każdy z nich został wyróżniony na tle ceglanego muru, oznaczony numerem i dodatkowo opisany.
Na sklepieniu pomieszczenia widoczne są również wyrwane fragmenty cegieł. To ślady po hakach, na których wieszano więźniów, którzy właśnie w tym pomieszczeniu byli mordowani przez Niemców. To tylko po raz kolejny dowodzi i potwierdza, że każdy zakątek tego miejsca przepełniony jest cierpieniem, bólem, okrucieństwem, bestialstwem i śmiercią…
Fort VII Muzeum Martyrologii Wielkopolan to miejsce, które swoją historią zapisałoby setki tysięcy stron czy tysiące książek. Ilość wątków, miejsc i historii, których świadkiem były ceglane mury pruskiego fortu nie sposób opisać w jednym miejscu i nie sposób opowiedzieć, podczas jednej wizyty w tym szczególnym muzeum. Niemniej zachęcam by po moim wpisie, który jest bardzo zwięzłym streszczeniem losów tego fortu, mimo wszelkiego strachu czy obaw, odnaleźć w sobie odwagę by odwiedzić to muzeum i zmierzyć się osobiście z jego historią. Historią, która szokuje, przeraża ale też uświadamia jak wiele mamy, mając w sumie niewiele…
W tym miejscu chciałbym podziękować pracownikom Wielkopolskiego Muzeum Niepodległości – Muzeum Martyrologii Wielkopolan Fort VII, Panu Jackowi i Panu Marcinowi za serdeczne przyjęcie, oprowadzenie i przybliżenie historii fortu a także umożliwienie wykonania fotografii, widocznych we wpisie.
Fort VII – Muzeum Martyrologii Wielkopolan. Praktyczne informacje
Ze względu na szczególny charakter miejsca, praktyczne informacje przydatne każdemu, kto chciałby odwiedzić Fort VII Muzeum Martyrologii Wielkopolan umieściłem w ostatniej części wpisu.
Lokalizacja – Fort VII – Muzeum Martyrologii Wielkopolan
Fort VII Muzeum Martyrologii Wielkopolan położony jest w zachodniej części stolicy Wielkopolski, na terenie dzielnicy Wola.
Obecnie fort znajduje się przy ulicy Polskiej, pomiędzy ulicami Bukowską i Dąbrowskiego będącymi trasami wjazdowymi do miasta od zachodu.
Komunikacja, dojazd i parking
Przy Forcie VII znajduje się przystanek autobusowy komunikacji miejskiej “Fort VII”. Rozkład jazdy oraz linie zatrzymujące się na nim znajdziecie na stronie internetowej Zarządu Transportu Miejskiego w Poznaniu. Najbliższym przystankiem tramwajowym jest pętla tramwajowa “Ogrody”, oddalona o około 1 kilometr od muzeum.
Do muzeum możecie dotrzeć również samochodem, który najpewniej okaże się najwygodniejszym rozwiązaniem. Dla zmotoryzowanych odwiedzających przygotowano bezpłatny parking, znajdujący się w bezpośrednim sąsiedztwie głównego wejścia do fortu. Oczywiście możecie dotrzeć tutaj również rowerem.
Poznański Szlak Forteczny
Fort VII jako jeden z fortów dawnej pruskiej twierdzy, znalazł się na utworzonym w 2016 roku szlaku turystycznym, znanym jako Poznański Szlak Forteczny.
Na szlaku znajdują się wszystkie obiekty dawnej Twierdzy Poznań, które przetrwały do naszych czasów. Możecie je wszystkie poznać na stronie internetowej www.twierdza.poznan.pl.
Bilety i zwiedzanie
Muzeum Martyrologii Wielkopolan Fort VII otwarte jest we wszystkie dni tygodnia z wyjątkiem poniedziałków. Zwiedzanie muzeum możliwe jest po wcześniejszym nabyciu biletów wstępu, które kosztują symboliczne kilka złotych za bilet normalny dla 1 osoby. Bilety można zakupić online w serwisie tobilet.pl. Dostępne jest również zwiedzanie muzeum z przewodnikiem (dodatkowo płatne).
Aktualne godziny otwarcia muzeum oraz ceny biletów znajdują się na stronie internetowej Wielkopolskiego Muzeum Niepodległości. Warto wspomnieć, że w każdy wtorek wstęp na ekspozycję jest bezpłatny.
Nowe otwarcie – planowane powiększenie ekspozycji
Po kilkuletnich pracach renowacyjnych oraz adaptacji do funkcji muzealnej nowych pomieszczeń i przestrzeni w prawej części Fortu VII (północnej), już wkrótce udostępniona zwiedzającym zostanie nowa ścieżka zwiedzania – ścieżka fortyfikacyjna, będąca w pewnym sensie Muzeum Twierdzy Poznań.
W nowej części ekspozycyjnej prezentowane będą wątki fortyfikacyjne. Na ścieżce fortyfikacyjnej będziemy mogli wejść do pomieszczeń amunicyjnych, remiz artyleryjskich, prochowni czy na kaponiery fortu. Dodatkowo znajdziemy w nich repliki uzbrojenia artyleryjskiego (różnego rodzaju armaty o kalibrach do 150 mm), odtworzone elementy wyposażenia fortu czy makiety poznańskich fortów, pruskiej twierdzy miejskiej Festung Posen.
Ze względu na nadal trwające prace remontowe, zwiedzanie ścieżki fortyfikacyjnej możliwe jest obecnie jedynie w ograniczonym zakresie i po wcześniejszym umówieniu. Sytuacja ta ma się zmienić po zakończeniu prac renowacyjnych, które mają zakończyć się w II poł. 2023 roku.
Bibliografia
- strona internetowa Wielkopolskiego Muzeum Niepodległości, podstrona Muzeum Martyrologi Wielkopolan – www.wmn.poznan.pl, link, dostęp z dn. 21.11.2022,
- artykuł Fort VII Colomb na stronie www.poznan.pl, link, dostęp z dn. 21.11.2022,
- artykuł Utworzenie obozu koncentracyjnego w poznańskim Forcie VII 10 października 1939 na stronie www.poznan.ipn.gov.pl, link, dostęp z dn. 21.11.2022,
- wpis Fort główny VII Colomb na stronie twierdza.poznan.pl, link, dostęp z dn. 21.11.2022,
- wpis Poznań – Muzeum Martyrologii Wielkopolan Fort VII na stronie www.miejscapamieci.org, link, dostęp z dn. 21.11.2022,
- wpis Fort VII – nowe otwarcie na stronie kultura.poznan.pl, link, dostęp z dn. 22.11.2022,
- artykuł Fort VII w Poznaniu – pierwszy obóz koncentracyjny na ziemiach polskich, w którym po raz pierwszy zastosowano komory gazowe na stronie www.gloswielkopolski.pl, link, dostęp z dn. 21.11.2022,
- artykuł Fort VII po dużej modernizacji. Już niedługo będzie go można zwiedzać! [ZDJĘCIA] na stronie www.gloswielkopolski.pl, link, dostęp z dn. 22.11.2022,
- artykuł Wielozmysłowa, żywa lekcja historii w Forcie VII… na stronie www.wmn.poznan.pl, link, dostęp z dn. 21.11.2022,
- wpis poświęcony ks. Romanowi Pawłowskiemu w serwisie www.swzygmunt.knc.pl, link, dostęp z dn. 21.11.2022,
- artykuł Ksiądz Roman Pawłowski – życie, posługa i śmierć na stronie www.latarnikkaliski.pl, link, dostęp z dn. 21.11.2022,
- artykuł 82 rocznica zamordowania ks. Romana Pawłowskiego w serwisie www.zyciekalisza.pl, link, dostęp z dn. 21.11.2022,
- wpis Florian Dąbrowski w serwisie pl.wikipedia.org, link, dostęp z 21.11.2022,
- wpis Adolf Rafał Bniński w serwisie pl.wikipedia.org, link, dostęp z dn. 21.11.2022,
- wpis Schutzstaffel w serwisie pl.wikipedia.org, link, dostęp z dn. 21.11.2022,
- wpis Fort VII w Poznaniu (miejsce kaźni) w serwisie pl.wikipedia.org, link, dostęp z dn. 22.11.2022,
- wpis Fort VII w Poznaniu w serwisie pl.wikipedia.org, link, dostęp z dn. 22.11.2022,
- wpis Twierdza Poznań w serwisie pl.wikipedia.org, link, dostęp z dn. 22.11.2022,
- wpis Kraj Warty w serwisie pl.wikipedia.org, link, dostęp z dn. 22.11.2022,
- wpis Obóz karno-śledczy w Żabikowie w serwisie pl.wikipedia.org, link, dostęp z dn. 22.11.2022
