Niemalże w sercu Wielkopolski, pośród niekończących się pól, kojących wzrok swoimi rożnymi kolorami w zależności od pory roku stoi romantyczny, późnobarokowy dwór szlachecki z XVIII wieku, znany dzisiaj jako Dwór w Koszutach. Jest on jednym z najlepiej zachowanych zabytków tego typu w Polsce, będąc unikalnym przykładem ziemiańskiej rezydencji, którą możemy dzisiaj odkrywać za sprawą Muzeum Ziemi Średzkiej, które ma w nim swoją siedzibę. Dodatkowo to jeden z najmniej znanych Pomników Historii, czyli elitarnych miejsc o ogromny znaczeniu dla naszego narodowego dziedzictwa. Poznajcie go z mojego wpisu!
Dwór w Koszutach – podstawowe informacje
Bezcenny i doskonale zachowany ziemiański dwór w podpoznańskich Koszutach, to jeden z cenniejszych zabytków regionu, który z każdym kolejnym rokiem nie tylko pięknieje ale również przyciąga coraz większą ilość odwiedzających. Ze względu na swoja wartość kulturową, został w 2017 roku wpisany na elitarną listę Pomników Historii.
Romantyczny dwór znajduje się w niewielkiej miejscowości Koszuty, które swoją nazwę zawdzięczają jeleniom, które dawniej nazywano „koszutami”. Zamieszkiwały one tutejsze rozległe lasy, po których dzisiaj niestety nie zostało już praktycznie nic…
Historia dworu w Koszutach
Pierwsze wzmianki o dworze w Koszutach pochodzą z 1737 roku, kiedy to prowadzona była lustracja majątków. Jego właścicielką była wtedy Teofila z Działyńskich Szołdrska Potulicka, legendarna Biała Dama z pobliskiego kórnickiego zamku (przeczytać możecie o nim tutaj: Zamek w Kórniku. Skarbnica dóbr kultury i przepiękna rezydencja). Ówczesny dwór pochodził prawdopodobnie z XVII wieku i był już wówczas bardzo nadszarpnięty czasem. W 1740 roku zakupił go Józef Strzelecki herbu Oksza a krótko później właścicielami Koszut zostali Zabłoccy herbu Łada.
Następnie około 1760 roku Józef Zabłocki wzniósł na fundamentach wcześniejszego budynku nowy dwór alkierzowy, który zachował się do dzisiaj. Wybudowano go w konstrukcji szachulcowej i nakryto łamanym, czterospadowym dachem z lukarnami oraz charakterystycznymi alkierzami i przybudówkami. Na przełomie XVIII i XIX wieku dwór został po raz pierwszy rozbudowany a pod koniec XVIII wieku założono dworski park wokół budynku, którego powstanie zainicjowali Augustyn Zabłocki i jego żona Franciszka z Sieroszewskich.
Kolejna przebudowa miała miejsce na przełomie XIX i XX wieku, kiedy to z inicjatywy Witolda Kosińskiego dwór w Koszutach nabrał ostatecznego kształtu, który możemy podziwiać do dzisiaj. Przez cały okres od chwili swojego powstania (ok. 1760 r.) dwór w Koszutach znajdował się w rękach jednego rodu. Ostatnimi prywatnymi jego właścicielami byli Rekowscy herbu Wantoch, władający koszuckim majątkiem do 1941 roku.
W trakcie II wojny światowej, opuszczony dwór był rozkradany przez hitlerowców a w latach powojennych ulegał stopniowej ale postępującej dewastacji, trwającej aż do lat 50. XX wieku. W 1945 roku przeszedł na majątek Skarbu Państwa, które to w latach 60. ubiegłego stulecia dokonało remontu budynku i umieściło w nim szkołę podstawową. W 1966 roku kompleks dworsko-parkowy został przeznaczony na muzeum.
Muzeum Ziemi Średzkiej
Od 1966 roku Dwór w Koszutach jest siedzibą Muzeum Ziemi Średzkiej, które w swojej działalności skupia się na odkrywaniu i kultywowaniu lokalnej historii Ziemi Średzkiej oraz życiu polskiego ziemiaństwa na terenie Wielkopolski w ostatnich trzech stuleciach.
Z racji tego w koszuckim dworze przygotowano ekspozycję poświęconą głównie skarbowi tej ziemi, czyli romantycznemu dworowi i życiu jego mieszkańców ale także za pomocą ekspozycji czasowych, przybliżane są inne lokalne historie, wydarzenia, postacie oraz skarby.
Dwór w Koszutach na mapie
Wieś Koszuty położona jest w centralnej Wielkopolsce, pomiędzy Środą Wielkopolską a Kórnikiem, słynącym na cały kraj z okazałej rezydencji magnackiej – Zamku w Kórniku i otaczającego go rozległego i pomnikowego Arboretum Kórnickiego.
Od stolicy regionu, czyli Poznania (jego najciekawsze atrakcje i miejsca możecie poznać na osobnej stronie: Poznań. Atrakcje i najciekawsze miejsca), Koszuty są oddalone o ok. 25 kilometrów.
Komunikacja i dojazd
Koszuty ze względu na swoje położenie, są całkiem dobrze skomunikowane i dotarcie do nich nie powinno stanowić problemu. Ok. 2 km. na północ od Koszut przebiega linia kolejowa nr … (odcinek Środa Wielkopolska – Poznań) a najbliższe stacje kolejowe znajdują się w Pierzchnie (ok. 4 km od wsi) i Środzie Wielkopolskiej (ok. 5 km od Koszut). Swoje połączenia na tej trasie oferują m. in. pociągi PKP InterCity, POLREGIO czy Koleje Wielkopolskie.
Przez wieś przebiega również droga krajowa nr 11, od Kórnika w kierunku Poznania będąca drogą ekspresową S11, krzyżującą się w Poznaniu m. in. z autostradą A2 i trasą S5. Dzięki temu możecie dojechać do Koszut zarówno komunikacją autobusową (obsługiwana przez lokalny KOMBUS) jak i własnym samochodem.
Parking
Bezpłatny parking dla samochodów osobowych znajduje się przy samym wejściu na teren parku dworskiego, pod ogrodzeniem kościoła parafialnego w Koszutach.
Tylko na kierunkowo.pl!
Wyjątkowy e-book „MIKROPODRÓŻE” już dostępny! Ponad 700 podróżniczych inspiracji z Wielkopolski, Pomorza i Dolnego Śląska, blisko 260 kolorowych zdjęć, 5 gotowych planów mikropodróży, setki praktycznych porad i wskazówek tworzących najobszerniejszy poradnik, poświęcony krótkim formom podróżowania, liczący aż 294 strony!Poznajcie szlachecki dwór w Koszutach!
Wyobrażając sobie typowy polski dwór z czasów szlacheckich, w naszej głowie powstaje obraz zbliżony do tego co można w rzeczywistości zobaczyć w wielkopolskich Koszutach. Ten bezcenny i doskonale zachowany zabytek jest wzorcowym przykładem typowego szlacheckiego dworu polskiego z czasów I Rzeczypospolitej (XVII-XVIII wieku).
Prezentuje on charakterystyczną architekturę dworską, taką którą możemy kojarzyć z Pana Tadusza, która mimo swoich rozmiarów na swoje czasy była tylko skromną rezydencją ziemiańską. Trudno w to uwierzyć z perspektywy naszych dzisiejszych domów i mieszkań, najczęściej kilkukrotnie mniejszych od szlacheckiej siedziby w Koszutach. Mimo to jego wyposażenie zachwyca bogactwem i różnorodnością, które wraz z architekturą pozwala odnaleźć klimat dawnych czasów, znanych nam jedynie z literatury. Poznajcie zatem to, co możecie tutaj zobaczyć i doświadczyć!
Bilety i zwiedzanie dworu w Koszutach
Na teren zespołu dworsko-pałacowego można wejść bezpłatnie, natomiast zwiedzanie wnętrz Muzeum Ziemi Średzkiej „Dwór w Koszutach” jest biletowane. Bilety można zakupić w kasie biletowej, mieszczącej się północnym alkierzu (wejście od strony frontowej). Ceny biletów kształtują się na średnim poziomie a w sprzedaży dostępnie są oprócz biletów normalnych również bilety ulgowe. Muzeum otwarte jest przez cały rok w każdy dzień tygodnia, za wyjątkiem poniedziałków. Szczegóły dot. biletów i godzin otwarcia znajdziecie na stronie internetowej muzeum.
Wnętrza dworu zwiedzamy indywidualnie, wyposażeni w przygotowane przez muzeum drukowane informacje i opisy wnętrz (zwiedzanie z przewodnikiem jest dodatkowo płatne). Zwiedzanie rozpoczyna się na ganku przed wejściem głównym z którego następnie wchodzimy do sieni i dalszych pomieszczeń. W nich prezentowana jest ekspozycja stała zatytułowana „Mała siedziba ziemiańska w Wielkopolsce na przełomie XIX i XX wieku„, zaaranżowana tak by oddać klimat dawnego dworu oraz wystawy czasowe. Co ciekawe wnętrza dworu w Koszutach zwiedzamy w specjalnych materiałowych nakładach na buty.
Dwór w Koszutach – wygląd zewnętrzny
Dwór w Koszutach jest wzorcowym przykładem barokowej siedziby szlacheckiej z czasów I Rzeczypospolitej, rozbudowanym w stylu neobarokowym na przełomie XIX i XX wieku. Obecnie jest jednym z najlepiej zachowanych dworów polskich w kraju, wyróżniającym się typowymi cechami tego typu rezydencji m. in. formą architektoniczną, ukształtowaniem bryły oraz rozplanowaniem pomieszczeń. Założony został na planie prostokąta z alkierzami w narożach i zaokrąglonym ryzalitem salonu od strony zachodniej.
Koszucki dwór zbudowano z zachowaniem podstawowych cech ustalonych w XVIII wieku. Jest on parterowym budynkiem z poddaszem użytkowym o symetrycznym układzie z centralnie usytuowanym ryzalitem do którego przylega ażurowa weranda, ozdobiona drewnianą balustradą oraz narożnymi alkierzami, najbardziej charakterystycznymi elementami polskich dworów.
Budynek nakryty mansardowym, stromym dachem, krytym gontem z symetrycznie umiejscowionymi lukarnami. Dwór został tez nietypowo zorientowany, bo jego elewacja frontowa nie jest zwrócona w kierunku bramy wjazdowej (jak np. ma to miejsce w Wielkopolskim Parku Etnograficznym w Dziekanowicach) a przeciwlegle, w kierunku południowym, w stronę dworskiego parku. Na pewno dodaje to kolejnej szczypty wyjątkowości temu miejscu.
Wnętrza pełne skarbów sprzed lat!
Mimo niewątpliwego uroku zewnętrznego, największe wrażenie w malowniczym dworku w Koszutach robią jednak jego wnętrza! W środku zgromadzono setki eksponatów, m. in. meble, tkaniny, obrazy, rzemiosło artystyczne czy przedmioty codziennego użytku (większość z nich z okresu XVIII-XIX wieku), które oddają realia tamtych czasów, odtwarzają atmosferę tamtych lat a dodatkowo dzięki ich zaaranżowaniu, sprawiają wrażenie niemalże obecności dawnych mieszkańców dworu.
Stała ekspozycja „Mała siedziba ziemiańska w Wielkopolsce”, znajdująca się we wnętrzach mieści się w ośmiu salach zabytkowego dworu, którego pomieszczenia liczą sobie ogółem około 600 metrów kwadratowych powierzchni. Choć z dzisiejszej perspektywy wydaje się to dużo, dawniej taki metraż wcale nie należał do największych:) Przekonajcie zatem kilka z dworskich pomieszczeń.
Jadalnia i pokój kredensowy
Pierwszym pomieszczeniem po sieni wejściowej, do której poprowadzi nas ścieżka zwiedzania będzie pomieszczenie jadalni, składające się właściwie z dwóch części: pokoju kredensowego i jadalni. Centralnie miejsce zajmuje tutaj nakryty atłasowym obrusem stół z porcelanowym serwisem obiadowym. Najbardziej okazałym meblem jest XIX-wieczny, potężny kredens a uzupełnieniem wystroju są obrazy i portrety przodków, wiszące na ścianach.
Warto w tym miejscu wspomnieć, że dwór nie posiadał pomieszczenia kuchni! Jedzenie dla dworzan donoszono z kuchni, zlokalizowanej w budynku oficyny, oddalonym od dworu o ok. 25 metrów. Spowodowane to było chęcią uniknięcia w dworze kuchennych zapachów a także względami bezpieczeństwa, głównie zagrożenia pożarem.
Gabinet Pana – poświęcony E. Strzeleckiemu
Znajdujący się obok pokoju kredensowego gabinet Pana, pełnił dawniej funkcję swoistego biura pana domu. Obecna ekspozycja poświęcona została wybitnemu podróżnikowi – Pawłowi Edmundowi Strzeleckiemu, który pomimo swoich znaczących dokonań, nadal pozostaje mało znany w Polsce. Urodził się w podpoznańskiej Głuszynie (obecnie jedna z dzielnic miasta) a z Koszutami jest związany pośrednio, ponieważ jego dziadek – Józef Strzelecki, był dziedzicem dóbr koszuckich w XVIII wieku. Paweł Strzelecki był wybitnym podróżnikiem, który jako pierwszy Polak odwiedził wszystkie kontynenty oraz badaczem Australii i Tanzanii, gdzie m. in. nazwał najwyższe wzniesienie Australii – Górą Kościuszki.
Gabinet został zaaranżowany jako pokój podróżnika lub geografa, głównie za sprawą wielu egzotycznych eksponatów z całego świata oraz prezentowanych przyrządów i akcesoriów, używanych przez geologów czy geografów. Ciekawym wyposażeniem tego pomieszczenia jest m. in. szafa na broń, neorenesansowy inkrustowany stół czy liczne obrazy wiszące na ścianach.
Pokój gościnny
Kolejnym pomieszczeniem jest pokój gościnny, do którego wchodzi z jadalni. Nazywany jest również pokojem rezydenta i upamiętnia on swoją aranżacją i ekspozycją długoletni pobyt w Koszutach powstańca styczniowego – pułkownika Michała Kuszla.
Znajdziecie w nim m. in. ciekawą szafę odzieżową z XIX wieku z nadstawką na kapelusze, kącik łazienkowy z toaletą oraz liczne obrazy, głownie o tematyce niepodległościowej.
Salon
Przenieśmy się do głównego pomieszczenia dworu, czyli owalnego salonu. To największe i najbardziej reprezentacyjne pomieszczenie dworu, które było wizytówką gospodarzy, miejscem najważniejszych wydarzeń i faktycznym sercem dworskiego życia.
Przy wejściu do niego stoi fortepian z 1905 roku, na ścianach wiszą obrazy pod którymi rozstawione zostały eleganckie meble, obite czerwonym pluszem i wykonane w stylu Ludwika Filipa, które stoją dodatkowo na jedynej w koszuckim dworze dębowej podłodze.
Pokój dziecięcy
Dwór w Koszutach był również domem dla dzieci jego Właścicieli, dlatego na ekspozycji nie mogło zabraknąć pokoju dziecięcego. Znajduje się w północo-zachodnim alkierzu i prezentuje wyposażenie pokoju dziecięcego, meble, zabawki oraz inne przedmiotu codziennego użytku, głownie z okresu międzywojennego.
Warto w nim zwrócić uwagę na dawne lalki, prostą zabawkę „idzie kominiarz po drabinie”, ręcznie malowanych cynowych żołnierzyków oraz niesamowitą porcelanę(!) dla lalek. Znalazło się również miejsce dla dawnego, metalowego nocnika.
Pokój Pani
Pokój Pani to jeden z dwóch prywatnych pokojów w koszuckim dworze. Znajdziecie w nim mebel zwany gotowalnią, wytworne biurko cylindryczne a także umywalnię z lustrem, zasłoniętą parawanem.
Całość wystroju dopełniają inne meble (m. in. łóżko, stół, fotele), liczne obrazy, tkaniny ozdobne a także lustra i elegancki piec kaflowy. Obok pokoju Pani, znajduje się drugi pokój prywatnej części dworu – pokój Pana.
Piętro koszuckiego dworu
W sieni wejściowej znajdują się kręte, drewniane schody którymi możemy dostać się na piętro dworu. Na poddaszu prezentowana jest wystawa poświęcona historii regionu średzkiego pt. „Ku niepodległości”. Przybliża ona historie regionu od pierwszych lat zaborów aż do zwycięskiego powstania wielkopolskiego, po którym Wielkopolska dołączyła do odradzającej się, niepodległej Polski.
Na wystawie można poznać twórczość i działalność najwybitniejszych osobistości związanych z Ziemią Średzką, m. in. Edwarda Raczyńskiego, ks. Augustyna Szamarzewskiego czy Jana Henryka Dąbrowskiego – tak, tak, dokładnie tego samego, którego dotyczy nasz hymn narodowy.
Bardzo okazale prezentuje się makieta – plan Środy Wielkopolskiej, najważniejszego miasta regionu, który ukazuje miasto pod koniec XVIII wieku. Dodatkowo hol, znajdujący się na piętrze, do którego prowadzą schody udekorowany został kolejnymi dziełami sztuki i bardzo eleganckim fortepianem. Ciekawie też prezentują się nietypowe, niskie drzwi prowadzące do innych pomieszczeń zlokalizowanych na poddaszu, które nie są udostępnione do zwiedzania.
Otoczenie pałacu
Dwór w Koszutach otoczony jest parkiem dworskim, w którym oprócz kojącej zmysły zieleni znajdziecie również niewielką wystawę sprzętów rolniczych i gospodarskich, używanych lata temu.
Park dworski
Dwór w Koszutach otacza założony na początku XIX wieku park krajobrazowy, zajmujący powierzchnie ok. 4,7 hektara. Park ma w przybliżeniu kształt kwadratu, a na jego terenie znajdziecie m. in. dwa sztuczne stawy, kopiec z figurą Matki Boskiej, pozostałości dawnej lodowni oraz przede wszystkim urozmaicony drzewostan, w dużej mierze składający się z starodrzewu.
Mimo swojego naturalistycznego charakteru, ma akcenty gdzie widać ludzką inwencję w kształtowaniu przyrodniczego krajobrazu. Najbardziej rzucającym się w oczy jest trawnik w kształcie serca, otoczony niskim, starannie przystrzyżonym żywopłotem z bukszpanu, który znajduje się przed elewację tylną dworu. Na pewno go odnajdziecie, bo to przy nim znajduje się główna brama prowadząca na teren zespołu dworskiego.
Pozostałe budynki i wystawa dawnych sprzętów
W otoczeniu dworu w Koszytach znajdują się również dwa ciekawe budynki. Pierwszy z nich – oficyna dworska (prawdopodobnie z połowy XIX wieku, na południe od dworu), w którym dawniej mieściła się kuchnia, dodatkowe pokoje gościnne i biuro oraz drugi – budynek gospodarczy (na północ od dworu). Oba z nich nie są udostępnione do zwiedzania.
Pod budynkiem gospodarczym możecie zobaczyć niewielką wystawę dawnych sprzętów gospodarskich, pochodzących z XIX i XX wieku, z dużym prawdopodobieństwem wykorzystywanych dawniej na tych terenach a być może nawet w koszuckim majątku.
Wykaz źródeł
- oficjalna strona internetowa Muzeum Ziemi Średzkiej, link, dostęp z dn. 22.04.2024,
- materiały udostępnione zwiedzającym Dwór w Koszutach (dostępna na miejscu, po zakupie biletów),
- wpis Koszuty – zespół dworsko-parkowy w serwisie zabytek.pl, link, dostęp z dn. 22.04.2024,
- film pt. Szlakiem miejsc niezwykłych: pomniki historii – Koszuty (4 sezon – 2019) na kanale Narodowego Instytutu Dziedzictwa | TV NID w serwisie YouTube, link, dostęp z dn. 23.04.2024,
- wpis Dwór w Koszutach – Muzeum Ziemi Średzkiej w serwisie kornik.travel, link, dostęp z dn. 21.04.2024,
- wpis Dwór w Koszutach w serwisie wielkopolska.travel, link, dostęp z dn. 21.04.2024,
