Widzieliście kiedyś oryginalne wały obronne piastowskiego grodu mające ponad 1000 lat i mierzące u swojej podstawy ponad 40 metrów? Założę się, że pewnie nie. Pewnie niewielu z Was słyszało w ogóle o takiej możliwości. Daje ją nam rezerwat Genius Loci, znajdujący się na poznańskim Ostrowie Tumskim, w którym wyeksponowano, odsłonięte w trakcie wieloletnich badań archeologicznych wyjątkowo cenne i niezwykłe średniowieczne fortyfikacje! Poznajcie bliżej rezerwat Genius Loci i przekonajcie się, że warto go odwiedzić przy najbliższej możliwej okazji.
Rezerwat Genius Loci. Podstawowe informacje
Inicjatywa stworzenia rezerwatu archeologicznego na Ostrowie Tumskim, powstała już w latach 30. XX wieku, po badaniach archeologicznych prowadzonych przez wybitnego prof. Józefa Kostrzewskiego. Odkrył on wtedy po raz pierwszy doskonale zachowane fragmentu dawnych wałów grodu Piastów. Jednak dopiero prowadzone od lat 90. XX wieku i zakrojone na szeroką skalę badania archeologiczne, które przyniosły kolejne sensacyjne odkrycia, pozwalające od nowa spojrzeć na historię Poznania oraz dawnego grodu piastowskiego, który znajdował się na obszarze dzisiejszej Wyspy Katedralnej, były wystarczającym impulsem do wzniesienia pawilonu ekspozycyjnego. Jednym ze znaczących odkryć na przełomie XX i XXI wieku, było odsłonięcie kolejnych reliktów dawnych wałów obronnych piastowskiego grodu z IX wieku, które swoją wielkością i złożonością konstrukcji wprawiły badaczy w zdumienie oraz pozwoliły zweryfikować wcześniejszą wiedzę historyczną o początkach Poznania.
Z racji tak znaczących odkryć oraz wielu pozyskanych eksponatów podczas wykopalisk, postanowiono ostatecznie utworzyć na terenie Ostrowa Tumskiego rezerwat archeologiczny, który pełniłby podwójną funkcję: prezentował relikty i eksponaty oraz przybliżał ich znaczenie i historię w nowoczesny sposób.
W miejscu szczególnie bogatym w podziemne skarby, odsłonięte podczas badań archeologów wzniesiono pawilon ekspozycyjny, będący wyjątkowym rezerwatem archeologicznym w skali krajue, prezentującym przede wszystkim relikty oryginalnych wałów z czasów Piastów (IX wiek) ale również inne eksponaty i wykopaliska z terenu Ostrowa Tumskiego w Poznaniu.
Oficjalne rezerwat jest filią Muzeum Archeologicznego w Poznaniu a jego otwarcie miało miejsce 30 czerwca 2012 roku. Więcej o rezerwacie możecie przeczytać również w opisie tego miejsca, który przygotowałem dla Was w kategorii tu byłem: Rezerwat archeologiczny w Poznaniu
Skąd nazwa Genius Loci?
Dosłowne tłumaczenie genius loci z języka łacińskiego oznacza ducha opiekuńczego i nawiązuje do miejsca, które jest wyjątkowe i szczęśliwe, bo znajduje się pod szczególną ochroną swojego ducha opiekuńczego. To właśnie jemu przypisuje się istnienie na Ostrowie Tumskim nowoczesnego grodu, w którym mieszkali wyjątkowi jak na swoje czasy ludzie, którym zawdzięczamy początki polskiej państwowości.
Rezerwat Genius Loci – lokalizacja
Rezerwat Genius Loci znajduje się w najstarszej części miasta, na poznańskim Ostrowie Tumskim. Lokalizacja nie jest przypadkowa, bo wzniesiono go dokładnie w miejscu, gdzie przez setki lat pod ziemią skrywały się dawne umocnienia średniowiecznego grodu.
Dzisiaj miejsce, gdzie znajduje się rezerwat Genius Loci nie ma już niemal śladu po dawnym grodzie. Obecnie Ostrów Tumski jest jedną z najbardziej zabytkowych dzielnic miasta, chętnie odwiedzaną przez turystów i mieszkańców miasta. Rezerwat położony jest przy najspokojniejszej ulicy w okolicy – ks. I. Posadzego, pod numerem 3.
Komunikacja, dojazd i parking
Do rezerwatu archeologicznego Genius Loci możecie dotrzeć na kilka sposobów:
- komunikacją miejską – najbliższy przystanek tramwajowy – Katedra, najbliższy przystanek autobusowy – Katedra n/ż (na żądanie). Kilkaset metrów od rezerwatu znajduje się ważny węzeł komunikacyjny z dworcem autobusowym – Rondo Śródka.
- własnym samochodem – najbliższy parking znajduje się na ulicy Dziekańskiej (bezpłatny parking Archidiecezji Poznańskiej). Można parkować również na miejscach postojowych, rozlokowanych na ulicach Ostrowa Tumskiego (postój jest płatny, obowiązuje tutaj strefa płatnego parkowania). Samochód możecie zostawić również na jednym z parkingów Park&Ride (najbliższy na ul. Św. Michała) a następnie dojechać na miejsce komunikacją miejską (bilet z parkingu upoważnia do bezpłatnych przejazdów komunikacją).
- rowerem, miejskim lub własnym. Najbliższa trasa rowerowa to przebiegająca ok. 200 metrów od rezerwatu Wartostrada.
- na nóżkach:)
Ceny biletów, forma i czas zwiedzania
Bilety na zwiedzanie wnętrz rezerwatu archeologicznego zakupicie w holu głównym, gdzie znajduje się kasa. Bilety nie są drogie i wynoszą maksymalnie kilkanaście złotych za osobę – szczegóły na stronie internetowej rezerwatu.
Ekspozycję zwiedza się z pomocą audioprzewodnika, analogicznie jak np. w pobliskiej Bramie Poznania. Czas zwiedzania wynosi około 40-45 minut, choć można spędzić tutaj więcej czasu.
Wzdłuż korony wału – Ulica Posadzego
Jak Wam wspomniałem, rezerwat Genius Loci zlokalizowany jest przy najspokojniejszej ulicy Ostrowa Tumskiego noszącej imię ks. Ignacego Posadzego. To kameralna, wyłożona brukowaną nawierzchnią ulica, która biegnie po… koronie dawnych wałów grodu z czasów piastowskich!
Świadczą o tym zamontowane w nawierzchni okrągłe tabliczki z napisem “Fortyfikacje grodu Mieszka I – najstarszy Poznań”, które znajdziecie co kilkadziesiąt metrów dokładnie w miejscu dawnych wałów na terenie całego Ostrowa Tumskiego.
Przekrój P(p)oznania
Tak naprawdę ekspozycja rezerwatu archeologicznego zaczyna się od charakterystycznej instalacji artystycznej, która tworzy “bramę” nad ulicą ks. Posadzego. To instalacja o nazwie Przekrój P(p)oznania, która choć ma nieregularny kształt i nieco oderwaną od otoczenia formę, ma do opowiedzenia niesamowitą historię.
Instalacja artystyczna swoim kształtem na ukazywać potęgę oraz majestatyczność dawnych wałów obronnych poznańskiego grodu. Choć mierzy ona 6 metrów wysokości, nadal nie jest tak wysoka jak średniowieczny wał, który liczył sobie 11 metrów wysokości i ponad 40 metrów szerokości! Jego przedłużeniem są relikty oryginalnych umocnień, które można oglądać właśnie w rezerwacie archeologicznym tuż obok instalacji.
Ciekawostką jest fakt, że do budowy instalacji wykorzystano również częściowo drewno pochodzące z dawnych umocnień. Więcej o tej instalacji przeczytacie w kategorii tu byłem, gdzie przygotowałem dla Was opis tego miejsca: Przekrój Poznania, czyli rzeźba niczym dawny wał obronny
Ekspozycja. Rezerwat Genius Loci
Rezerwat Genius Loci to ponad 600 metrów kwadratowych ekspozycji, która łączy ze sobą relikty i artefakty sprzed setek czy nawet tysięcy lat z nowoczesną, multimedialną formą prezentacji i przekazywania wiedzy. Zobaczcie, co czeka na Was właśnie w tym wyjątkowym miejscu.
Film na początek
Zwiedzanie rezerwatu zaczynamy od obejrzenia około 15-minutowego filmu, który oglądamy w specjalnie przygotowanej do niego sali. Choć w wielu miejscach można przeczytać, że film jest w technologii 3D, ja niestety nie mogę tego potwierdzić…
Mimo to, film jest ciekawy oraz jest dobrym wprowadzeniem w tematykę tego, co zaraz zobaczymy w kolejnych pomieszczeniach. Sala w której oglądamy film, jest również miejscem, gdzie odbywają się liczne spotkania czy warsztaty, również takie kierowanie do najmłodszych.
XVI-wieczny mur Lubrańskiego
Po wyjściu z sali, gdzie oglądaliśmy film od razu przechodzimy do podłużnego korytarza z przeszkloną podłogą, pod którą wyeksponowany został pierwszy prezentowany w rezerwacie relikt.
Spoglądając w dół, zobaczymy XVI-wieczny mur dawnego miasteczka biskupiego, który wzniesiono z inicjatywy biskupa Jana Lubrańskiego. Przeszklenie pozwala nam obejrzeć dawny mur z niecodziennej perspektywy oraz poznać materiały i technikę, w jakiej został wzniesiony.
Krótki spacer po szklanej, pochylonej podłodze dla wielu z Was będzie nie lada atrakcją z małym dreszczykiem emocji; u innych może być pewnym dyskomfortem, szczególnie u osób z lękiem wysokości. Po kilkunastu krokach, dochodzimy już do klasycznej betonowej posadzki, która znajduje się już w kolejnym punkcie ekspozycji.
Główna sala – relikty wałów obronnych
Kolejnym pomieszczeniem rezerwatu jest główna sala, która ma dwa poziomy tarasów. Z górnego tarasu możemy już oczywiście podziwiać najcenniejszy skarb rezerwatu – relikty oryginalnych wałów obronnych piastowskiego grodu z IX wieku. Znajdują się one w dole sali, wyeksponowane w taki sposób by ukazać ich wielkość oraz złożoną i bardzo solidną konstrukcję.
Taki widok z reguły zarezerwowany jest wyłącznie dla archeologów i badaczy, którzy takie obrazy mogą oglądać podczas swoich badań. Rezerwat Genius Loci pozwala nam choć na chwilę wejść w ich buty i ujrzeć to, co na co dzień jest dla nas ukryte pod grubą warstwą ziemi.
Szczegóły prac archeologicznych, dzięki którym możemy podziwiać dzisiaj odsłonięte relikty przybliżą nam infokioski, znajdujące się na tarasie. Warto również zwrócić uwagę na wyświetlany na ścianie budynku multimedialny pokaz.
Wykopaliska, makiety i hologram
Na górnym tarasie możecie również zobaczyć z bliska wykopaliska, które odnaleziono w trakcie prowadzonych latami badań. Zostały one wyeksponowane i opisane w szklanej gablocie.
Wiele z artefaktów, które znajdują się w szklanej gablocie, zachwyci Was swoimi detalami. Pamiętajcie, że wiele z tych “skarbów” liczy sobie setki lat i wykonywane były znacznie bardziej prostymi i prymitywnymi narzędziami, w porównaniu do tego czym obecnie dysponujemy.
Za szklaną gablotą znajdują się schody, którymi można zejść na drugi – dolny taras. Na nim w pierwszej kolejności warto zatrzymać się przy makiecie ukazującej wał w przekroju, na którym jak na dłoni widać złożoność konstrukcji oraz kunszt i umiejętności jego twórców.
Dodatkowo obok makiety stoi hologram, ukazujący nam widok 3D dawnych umocnień grodu, oraz przybliża nam jego imponujące rozmiary oraz techniką wznoszenia. Kolejna ciekawostka znajduje się na ścianach, gdzie bez problemu dostrzeżecie mieniące się zielenią multimedialne obrazy.
To tzw. galeria przodków, czyli rekonstrukcja twarzy pierwszych poznaniaków w bardzo multimedialnej formie, opracowana na podstawie badań i analiz przeprowadzonych przez badaczy i naukowców. Wróćmy jednak do serca rezerwatu – odkrytych reliktów, które z poziomu dolnego tarasu możemy oglądać z jeszcze bliższej odległości.
Na dolnym tarasie znajdują się kolejne ekrany i infokioski, w których przygotowano prezentacje dotyczące konstrukcji, materiałów i technologi wznoszenia tych potężnych w tamtych czasach umocnień. Informacje te możecie uzyskać na trzech przygotowanych stanowiskach multimedialnych.
A warto dowiedzieć się więcej, bo poznańskie wały grodowe to niewątpliwie archeologiczny skarb, który skrywa w sobie niesamowitą wręcz historię, którą możemy odczytać za pomocą dzisiejszych technologii. Warto w tym miejscu wspomnieć, że ówczesny gród otaczały umocnienia o łącznej długości ponad 2 kilometrów, które miały imponujące rozmiary: 11 metrów wysokości i nawet 40 metrów szerokości u podstawy(!) co świadczyło o znaczeniu i sile poznańskiego grodu w tamtych czasach.
Dzięki dendrochronologii wiemy dzisiaj, że do budowy umocnień użyto drewna z 28000 dębów(!), które zostały ścięte pomiędzy 961 a 980 rokiem i rosły nawet 20 kilometrów od poznańskiego grodu. To daje nam pogląd na to, jak wielkim przedsięwzięciem na tamte czasy była budowa umocnień poznańskiego grodu. Zresztą nawet obecnie, budowa tak potężnych fortyfikacji byłaby ogromną operacją!
Uważa się, że umocnienia poznańskiego grodu były w tamtych czasach nie do sforsowania. Wielu naukowców twierdzi, że tak potężne i wytrzymałe fortyfikacje byłyby również dzisiaj trudną przeszkodą do pokonania…
Rezerwat Genius Loci – pozostałe strefy i miejsca
Główna ekspozycja już za nami, ale chciałbym Wam jeszcze wspomnieć o dwóch zakamarkach rezerwatu, które być może również Was zainteresują.
Przestrzeń dla kreatywnych i najmłodszych
Choć tematyka, którą porusza i prezentuje rezerwat Genius Loci może być zbyt skomplikowana i trudna do pojęcia przez kilkulatków, pomyślano w tym miejscu również o nich. Wszak mogą oni przyjść do tego miejsca, wraz ze swoimi rodzicami zainteresowanymi tym miejscem.
W holu głównym, przygotowano kącik z myślą o najmłodszych, gdzie mogą one m. in. pobawić się zabawkami, którymi bawiły się ich rówieśnicy setki lat temu w dawnym grodzie.
Ogród z makietą grodu
Na tyłach budynku, znajduje się jeszcze jedno, ogólnodostępne miejsce. W niewielkim ogrodzie umieszczono makietę dawnego grodu oraz kilka tablic informacyjnych, które przybliżają nieco ciekawostek dawnego Ostrowa Tumskiego. Dodatkowo w tym miejscu urządzono również piaskownice dla dzieci.
To doskonałe miejsce na spędzenie czasu w oczekiwaniu na wejście na ekspozycję rezerwatu.
