Archikatedra w Gnieźnie. Bazylika prymasowska
Bazylika prymasowska w Gnieźnie, lepiej znana jako gnieźnieńska archikatedra to jedna z najważniejszych świątyń w historii Polski i jeden z najcenniejszych zabytków gotyckiej architektury sakralnej w kraju. Ze względu na swoje znaczenie nazywana jest często matką polskich kościołów a dodatkowo w 1994 roku rozporządzeniem Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej, jako jeden z pierwszych obiektów w Polsce wpisana została na listę Pomników historii.
Historia archikatedry w Gnieźnie sięga X wieku, kiedy to na miejscu istniejącej, przedromańskiej rotundy z końca IX wieku, wzniesionej z fundacji Mieszka I. Przyjmuje się, że została ukończona około 970 roku a na podstawie badań i wykopalisk archeologicznych wiadomo, że była to prosta rotunda o kolistej nawie głównej (ok. 9 średnicy) z apsydą od strony wschodniej. W późniejszym czasie dobudowano do nawy głównej dwa niewielkie aneksy, prawdopodobnie o charakterze grobowym. Przyjmuje się, że w jednym z nich pochowano w 977 roku Dobrawę a w drugiej pochowano świętego Wojciecha, którego ciało do Gniezna sprowadził Bolesław Chrobry, a kanonizował papież Sylwester II.
Chrobry rozebrał rotundę po pożarze z 1018 roku. Na jej miejscu wzniósł nową świątynię, która została ukończona na jego koronację, kiedy miała już tytuł katedry. To właśnie do przebudowanej już katedry w 1000 roku pielgrzymował Otton III, chcący nawiedzić gród św. Wojciecha. Jego spotkanie z Bolesławem Chrobrym, znane szczerzej jako Zjazd Gnieźnieński, było przełomowym wydarzeniem w historii rodzącej się Polski, ponieważ podczas niego ogłoszono powołanie archidiecezji gnieźnieńskiej i mianowanie na pierwszego arcybiskupa Radzima Gaudentego, brata św. Wojciecha. Dzięki temu metropolia gnieźnieńska nabyła przywilej koronacyjny, który po raz pierwszy został wykorzystany w 1025 roku, podczas pierwszej koronacji królewskiej w Polsce. W gnieźnieńskiej archikatedrze na pierwszego króla Polski został wtedy koronowany Bolesław Chrobry a po nim koronowano tutaj w XI wieku również Mieszka II (1025 roku) i Bolesława Śmiałego (1076 r.).
Przedromańska katedra, ukończona przez Bolesława Chrobrego uległa zniszczeniu na skutek wewnętrznych walk oraz najazdu czeskiego księcia Brzetysława (1038 r.), który też zabrał z Gniezna relikwie św. Wojciecha i zawiózł je do Pragi. Katedrę odbudowano jeszcze w XI wieku, nadając jej romańską formę. W późniejszych latach katedra była miejscem m. in. synodu z udziałem legata papieskiego (1103-1104) czy kolejnych królewskich koronacji, które odbyły się na przełomie XIII i XIV wieku (Przemysł II w 1295 r. i Wacław II w 1300 r.). Początek XIV wieku dla romańskiej katedry okazał się tragiczny, ponieważ w 1331 roku świątynię podniszczyli Krzyżacy, najeżdżający miasto. Konieczna była kolejna odbudowa, której podjął się w 1342 roku świeżo mianowany na arcybiskupa gnieźnieńskiego Jarosław Skotnicki herbu Bogoria, bliski współpracownik króla Kazimierza Wielkiego. To on stworzył koncepcję budowy katedry w stylu gotyckim, która to miała być ponownie stać się kościołem koronacyjnym królów polskich. Zasadnicze prace nad prezbiterium z obejściem, nawą główną i nawami bocznymi zakończyły się jeszcze w XIV wieku. Ostatnie znaczące rozbudowy miały miejsce w kolejnych stuleciach (XV – XVIII), kiedy powstał masyw wieżowy zamykający katedrę od strony zachodniej (ich budowę zakończono w XVI wieku), a także wieniec kaplic. Prace nad nimi trwały aż do XVIII wieku. Dodatkowo w latach 1641-1652 z inicjatywy prymasa Macieja Łubieńskiego przeprowadzono przebudowę wnętrza świątyni na styl barokowy. Po potopie szwedzkim w prezbiterium katedry postawiono pozłacaną konfesję wzorowaną na konfesji z Bazyliki św. Piotra w Rzymie, pod którą na czarnym ołtarzu umieszczono srebrną trumienkę, datowaną na 1662 rok, w której umieszczono relikwie św. Wojciecha. Najtragiczniejszy czas dla polskich zabytków, czyli okres II wojny światowej katedra przetrwała jako sala koncertowa i pod okupacja niemiecką nie została znacząco uszkodzona. Niestety pod sam koniec wojny, dwa dni po wkroczeniu do Gniezna żołnierzy radzieckich, katedra została ostrzelana przez czerwonoarmistów i poważnie uszkodzona. Pożar zniszczył hełmy wież, część sklepienia, organy oraz doprowadził do częściowego zawalenia dachu. W latach powojennych odbudowano ją i z inicjatywy prymasa Wyszyńskiego poddano regotyzacji, przywracając jej wnętrzu w dużej mierze pierwotny styl z XIV wieku.
Przybliżając bazylikę prymasowską w Gnieźnie nie można zapomnieć o kolejnych ważnych wydarzeniach z jej historii. Od 1417 roku arcybiskupi gnieźnieńscy są tytułowani również prymasami Polski. Pierwszym gnieźnieńskim prymasem był arcybiskup Mikołaj Trąba. W 1931 roku papież Pius XI nadał archikatedrze tytuł bazyliki mniejszej, przez co od tego momentu katedrę w Gnieźnie nazywa się także bazyliką prymasowską. Katedra w Gnieźnie dwukrotnie w swojej historii gościła głowę Kościoła katolickiego – papieża Jana Pawła II (1979, 1997).
Wyjątkowa budowla katedry gnieźnieńskiej, skrywa w sobie kolejne wyjątkowe skarby. W szczególny sposób należy wspomnieć o bezcennych XII-wiecznych Drzwiach Gnieźnieńskich, 14-tu barokowych kaplicach otaczających nawę świątyni, XV-wiecznym gotyckim krucyfiksie z drzewa lipowego, znajdującym się obecnie na belce tęczowej oraz innych zabytkach sztuki sakralnej, których w murach świątyni nie brakuje. Bazylika prymasowska jest od stuleci również miejscem spoczynku arcybiskupów gnieźnieńskich i prymasów Polski, których szczątki złożono zarówno w kaplicach jak i podziemiach świątyni, które skrywają również relikty wcześniejszych świątyń na Wzgórzu Lecha. Dla przybywających do katedry udostępniono również taras widokowy na południowej wieży oraz Muzeum Archidiecezjalne, będące spadkobiercą zbiorów skarbca katedralnego.
Archikatedra w Gnieźnie. Bazylika prymasowska
Konkrety
lokalizacja
Gniezno, Wzgórze Lecha, przu. ulicy Łaskiego
region
kategoria
tagi
Lokalizacja
Unikalność
Bazylika prymasowska w Gnieźnie nie bez przyczyny nazywana jest „Matką polskich kościołów„, ponieważ jest to pierwsza katedra na ziemiach polskich, pierwsza siedziba kościelnej metropolii i od stuleci świątynia prymasowska. Trudno znaleźć w kraju świątynie o równie dużym znaczeniu jak katedra w Gnieźnie i będąc obiektywnym, równać się jej mogą chyba tylko krakowska katedra na Wawelu oraz jasnogórska bazylika w Częstochowie, co tylko dowodzi jej wyjątkowości i rangi.
Galeria
Archikatedra w Gnieźnie. Bazylika prymasowska
Moim zdaniem
Bazylika prymasowska w Gnieźnie to miejsce, które skrywa w sobie tak wiele historii, tajemnic i piękna, że można odkrywać ją całymi godzinami. Nie bez powodu uznano ją za jeden z największych skarbów architektury i historii, jaki mamy w swoim kraju! Od 1994 roku wpisana jest też na listę Pomników historii, co tylko potwierdza jej ogromne znaczenie dla dziedzictwa kulturowego Polski ale docenia również szczególną wartość historyczną, naukową i artystyczną.
Ranking
ceny
Wstęp do bazyliki prymasowskiej w Gnieźnie jest bezpłatny. Dostępne jest zwiedzanie katedry z przewodnikiem lub audioprzewodnikiem, ale wymaga to zakupienia biletów, dostępnych w gmachu Muzeum Archidiecezjalnego.
ilość turystów
Katedra nigdy nie jest pusta – takie można odnieść wrażenie. Najczęściej jednak spacerują po niej pojedyncze osoby a jej wielkość sprawia, że nawet grupa 30-40 osób wydaje się małą garstką. Nieco więcej turystów i pielgrzymów można spodziewać się w weekend.
przygotowanie
Na terenie katedry jak i całego Wzgórza Lecha znajdziecie wiele elementów informacji dla turystów, które ułatwią jego poznanie i zorientowanie się na miejscu. Najlepszym rozwiązaniem jest odkrywanie bazyliki prymasowskiego w Gnieźnie z pomocą audioprzewodnika, który przybliża wszystkie najciekawsze historie i zakątki.
Praktyczne info
parking
W okolicy katedry w Gnieźnie znajdziecie kilka parkingów, na których będziecie mogli bezpiecznie zaparkować i pozostawić swoje samochody. Najlepszym rozwiązaniem jest bezpłatny parking miejski (wjazd od ul. Łaskiego, po sąsiedzku z Placem Św. Wojciecha). Poza tym do dyspozycji mamy parkingi płatne: Parking Katedralny (wjazd od ul. Słomianka, opłata „co łaska”), duży parking przy skrzyżowaniu ulicy Łaskiego i Trasy Zjazdu Gnieźnieńskiego oraz miejsca postojowe w centrum miasta, będące częścią Strefy Płatnego Parkowania.
potrzebny czas
Poznanie gnieźnieńskiej katedry wymaga moim zdaniem zarezerwowania sobie od 60 do 90 minut. To czas, który pozwoli Wam zobaczyć i zwiedzić wnętrze świątyni, Drzwi Gnieźnieńskie, podziemia oraz taras widokowy.
sugerowany wiek
Ze względu na specyfikę miejsca. sugeruję aby przybliżać je dzieciom w wieku minimum 5 lat. Katedra jest nie tylko pięknym zabytkiem architektury i świadkiem historii ale również miejscem wiecznego spoczynku dziesiątek osób, stąd należy mieć na uwadze, że w wielu miejscach świątyni spotkacie się z tematyką śmierci, na którą dzieci mogą różnie reagować.
dostępność
Bazylika prymasowska w Gnieźnie częściowo dostępna jest dla osób o obniżonej sprawności, poruszających się na wózkach. Od strony północnej do wejścia prowadzi podjazd, umożliwiający wjechanie do wnętrza katedry. Niestety ze względu na uwarunkowania konstrukcyjne niedostępne dla osób niepełnosprawnych są podziemia, kruchta z Drzwiami Gnieźnieńskimi oraz taras widokowy.
Plusy i minusy
główne atuty
- niezwykła i unikalna historia,
- perła architektury gotyckiej, ukazująca również piękno innych stylów architektonicznych,
- bardzo dobre przygotowanie do obsługi ruchu turystycznego,
- położenie w pobliżu innych miejsc i atrakcji miasta,
- dogodny dojazd i parking,
słabsze strony
- częściowo niedostępna do osób niepełnosprawnych,
- ograniczone możliwości zwiedzania,
Podpowiedź kierunkowo.pl
Bazylika prymasowska w Gnieźnie poza tym, że jest perłą architektury o wielkim historycznym znaczeniu jest również kościołem i miejscem kultu religijnego w którym normalnie odbywają się msze i nabożeństwa. Wpływa to na jej dostępność dla turystów, którzy muszą liczyć się z niemożliwością zwiedzania świątyni w trakcie nabożeństw oraz brakiem możliwości jej zwiedzania w każdą niedzielę.
Archikatedra w Gnieźnie. Bazylika prymasowska
Poznajcie miejsca w okolicy!
Gniezno to to miasto będące prawdziwym skarbcem historii! Poznajcie jego najciekawsze budowle, miejsca i atrakcje z wpisów na kierunkowo.pl:
- już wkrótce
Rozpocznijcie w tym miejscu również fascynująca podróż po Polsce pierwszych Piastów. Ruszając z Gniezna, czyli samego serca Szlaku Piastowskiego do pozostałych miejsc o wielkiej historii, możecie odwiedzić m. in.:
- Ostrów Lednicki. Najważniejsza wyspa w historii Polski!
- Ostrów Tumski w Poznaniu. Poznaj najciekawsze miejsca!
- Skansen Miniatur Szlaku Piastowskiego. Miniskarby regionu!
Więcej wpisów z tych okolic znajdziecie pod oznaczeniami #gniezno i okolice oraz #szlak piastowski.
- oficjalna strona internetowa Wzgórza Lecha w Gnieźnie, link, dostęp z dn. 30.11.2023,
- wpis GNIEZNO – BAZYLIKA PRYMASOWSKA – ŚW. WOJCIECHA na oficjalnej stronie internetowej Archidiecezji Gnieźnieńskiej, link,, dostęp z dn. 24.11.2023,
- film pt. Jak budowano katedrę? na kanale Archidiecezji Gnieźnieńskiej w serwisie YouTube, link, dostęp z dn. 24.11.2023,
- wpis Katedra w Gnieźnie w serwisie wielkopolska.travel, link, dostęp z dn. 24.11.2023,
- wpis Katedra gnieźnieńska na oficjalnej stronie internetowej Miasta Gniezno, link, dostęp z dn. 30.11.2023,
- wpis GNIEZNO – Archikatedra Gnieźnieńska – Bazylika Prymasowska Wniebowzięcia NMP na stronie www.szlakpiastowski.pl, link, dostęp z dn. 30.11.2023,
- wpis Gniezno – Katedra pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny i św. Wojciecha w serwisie www.zabytek.pl, link, dostęp z dn. 30.11.2023,
- wpis Bazylika prymasowska Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Gnieźnie w serwisie pl.wikipedia.org, link, dostęp z dn. 30.11.2023,
Marcin Krawczyk
mikropodróżnik | bloger | polonofil
Od ponad 30 lat podróżuję po Polsce, odkrywając jej najciekawsze zakątki i smaki. Specjalizuje się w krótkich wyjazdach (mikropodróżach), dzięki którym udaje mi się łączyć pracę zawodową z życiem pełnym podróżniczych przygód! Swoimi mikropodróżniczymi odkryciami dzielę się z Wami od 2019 roku na moim blogu – kierunkowo.pl, starając się tworzyć najbardziej rzetelny blog podróżniczy o Polsce. Więcej o mnie przeczytacie na stronie o mnie
Więcej podobnych wpisów znajdziecie w kategorii ciekawe miejsca w Polsce i na mapie atrakcji turystycznych!