Młyn nad Lutynią w Wilkowyi

Młyn nad Lutynią w Wilkowyi to jeden z najcenniejszych zabytków i obiektów turystycznych Ziemi Jarocińskiej. Stoi nad niewielką rzeką Lutynią (dopływ Warty) na południowym skraju podjarocińskiej miejscowości Wilkowyja. Prezentuje niezwykłą wartość zabytkową, ponieważ młyn nad Lutynią w Wilkowyi, to prawdopodobnie jedyna ocalała do naszych czasów tego typu budowla w Wielkopolsce.

Historia młyna sięga 1793 roku, kiedy to pojawia się pierwsza wzmianka o nim, na ręcznie rysowanej mapie Prus Południowych. Nieznany jest ani fundator ani budowniczy młyna, podobnie jak nie wiadomo kto był jego pierwszym właścicielem. Drewniana konstrukcja młyna, którą możemy dzisiaj oglądać pochodzi najprawdopodobniej z końca XIX wieku. To ostatni młyn wodny, spośród kilkunastu zlokalizowanych dawniej nad Lutynią, od dawna już nieczynny. Ostatnimi właścicielami i młynarzami w tym młynie byli Państwo Józefa i Józef Szmytkowscy,którzy nabyli go jeszcze przed II wojną światową. Była to rodzina niezwykle gościnna i otwarta, chętnie goszcząca rozmaitych gości w swoim gospodarstwie (którego sercem był drewniany młyn). Posiadłość Szmytkowskich uchodziła wtedy za najpiękniejsze centrum kulturalno- towarzyskie w promieniu kilkunastu kilometrów. Czasy te minęły wraz z wybuchem II wojny światowej, kiedy to młyn przejmują Niemcy. Wiosną 1940 roku na skutek nieumiejętnej obsługi i braku doświadczenia, Niemcy doprowadzają do rozerwania tamy i de facto śmierci młyna wodnego. Na początku 1945 roku z Lutyni ucieka rezydujący w nim Niemiec a kilka dni później tereny te „wyzwalają” Rosjanie. W maju tego samego roku do młyna przyjeżdża Jarosław Iwaszkiewicz, przywieziony tutaj przez swojego kierowcę poszukującego przesiedlonej do Lutyni w czasie wojny rodziny. Iwaszkiewicz – znany poeta, prozaik i eseista, spędza tutaj 3 dni, podczas których poznaje miejscowe historie, opowiadania i przede wszystkim odkrywa uroki tutejszych przepięknych lasów, malowniczej Lutyni i stojącego nad nią opuszczonego, drewnianego młyna. Owocem wizyty jest opowiadanie „Młyn nad Lutynią”, które Iwaszkiewicz napisał w 1946 roku, opierając fabułę częściowo na zasłyszanych tutaj opowieściach, przeplatając fakty historyczne z fikcją literacką. Wśród miejscowych opowiadanie Iwaszkiewicza nie zostało przyjęte zbyt ciepło, szczególnie Józefa Szmytkowska była zła na pisarza i nie potrafiła zrozumieć, dlaczego jej gość opisał coś, co nigdy nie wydarzyło się w tym bliskim jej sercu miejscu. Po wojnie Szmytkowscy starają się ponownie uruchomić młyn, jednak nowe władze mają inne plany co do tego miejsca. Naprawa zerwanej zapory ich zdaniem jest zbyt droga, dlatego zabierają z młyna urządzenia młyńskie i przewożą do innego młyna w okolicy. Tak ostatecznie skazano młyn nad Lutynią w Wilkowyi na zapomnienie…

Młyn nad Lutynią w Wilkowyi długo musiał czekać na lepsze czasy, które nastały dopiero w XXI wieku. W 2020 roku Gmina Jarocin nabyła młyn wraz z działką na której stoi od prywatnych właścicieli i rozpoczęła proces inwestycyjny, mający na celu renowację budynku oraz jego ożywienie. Już w 2023 roku naprawiono dach oraz wybudowano kładkę nad Lutynią w jego sąsiedztwie oraz drogi rowerowe, którymi można dojechać do młyna z pobliskich miejscowości (m. in. Bachorzewa czy Annopola). W 2024 roku natomiast zakończyła się kompleksowa renowacja zabytkowego młyna wraz z budową nowego obiektu w jego sąsiedztwie. Od tego momentu w młynie działa kawiarnia „młyn” a w przestrzeniach użytkowych odbywają się warsztaty, koncerty spotkania i prelekcje. Swoje miejsce znalazła również niewielka ekspozycja poświęcona samemu młynowi i jego historii.