Muzeum Historii Przemysłu w Opatówku. Gigant pełen eksponatów

Poznajcie Muzeum Historii Przemysłu w Opatówku, które kilkukrotnie mnie zaskoczyło, kiedy do niego dotarłem! Pierwszy raz – swoim ogromem, kiedy stanąłem pod budynkiem fabryki, drugi raz, kiedy zobaczyłem jak wiele eksponatów udało się zebrać w jego wnętrzach. Kolejne zaskoczenie to różnorodność zbiorów, ukazujących pełne spektrum kaliskiego przemysłu i na końcu, brak popularności i rozpoznawalności tego miejsca! Sam trafiłem na nie nieco przypadkiem, szukając kolekcji kaliskich fortepianów… Dlatego też, z przyjemnością przygotowałem obszerny i rzetelny wpis, który mam nadzieje zachęci Was do odwiedzenia tej niezwykłej ekspozycji w zabytkowych murach, dawnej fabryki!

Muzeum Historii Przemysłu w Opatówku – podstawowe informacje

Muzeum Historii Przemysłu w Opatówku to nie tylko bogata kolekcja eksponatów, związanych z lokalnym przemysłem ale przede wszystkim bezcenny zabytek techniki – jedna z największych fabryk XIX-wiecznego, kalisko-mazowieckiego okręgu przemysłowego, wpisana do rejestru zabytków w 1964 roku.

Kalisko-mazowiecki okręg przemysłowy był pierwszym polskim skupiskiem zakładów przemysłowych doby rewolucji przemysłowej, która swój początek miała w XVIII w. w zachodniej Europie. W tym czasie pomiędzy Kaliszem a Warszawą powstały trzy znaczące okręgi przemysłowe: Łódzki, Warszawski i Kaliski. Ostatni z nich poznacie najlepiej odwiedzając właśnie Muzeum Historii Przemysłu w Opatówku.

Historia fabryki i muzeum w Opatówku

Dobra opatówieckie przez kilka stuleci, aż do ostatniego rozbioru Polski, były własnością arcybiskupów gnieźnieńskich. Pod zaborami były własnością państwa a od 1807 roku, w związku z utworzeniem Księstwa Warszawskiego opatówiecki majątek otrzymał generał Józef Zajączek, któremu to przekazał go sam Napoleon I. To właśnie Józefa Zajączka upatruje się jako głównego inspiratora powstania fabryki w Opatówku, który widział w tym okazje do powiększenia własnych dochodów z majątku. Zaprosił do współpracy niemieckiego przedsiębiorcę Adolfa Gottlieba Fiedlera, właściciela manufaktury flaneli i sukna w Oederen w Saskonii. Fiedler najpierw nabył manufakturę w Kaliszu a następnie skorzystał z oferty gen. Zajączka i wybudował w Opatówku fabrykę sukna.

Jej budowa trwała w latach 1824-26 i była realizowana według projektu Wojciecha Langego. W tym czasie wzniesiono na planie litery „L”, imponujący, 5-kondygnacyjny główny gmach fabryki, w którym uruchomiono początkowo produkcję na 40 warsztatach tkackich. W nastepnych miesiącach dobudowano kolejne budynki fabryki, m. in. pralnię, farbiarnię i suszarnie a także sprowadzono dwie maszyny parowe z Niderlandów, dla których wzniesiono również 38-metrowy komin. Fabryka szybko stała się jednym z największych przedsiębiorstw sukienniczych kalisko-mazowieckiego okręgu przemysłowego, zatrudniając pod koniec lat 30. XIX wieku ponad 650 osób, pracujących na około 100 warsztatach tkackich. Był to szczytowy okres funkcjonowania fabryki w Opatówku, która wtedy słynęła z produkcji wysokiej jakości sukien, wielokrotnie nagradzanych na świecie m. in. w 1828 r. w Warszawie, w 1845 r. w Petersburgu, w 1853 r. w Moskwie a także w Londynie. Poważne załamanie produkcji nastąpiło po powstaniu listopadowym, po którym wprowadzono cła na towary eksportowane do Cesarstwa Rosyjskiego, które było głównym rynkiem zbytu dla fiedlerowskiego przedsiębiorstwa (ok. 80% produkcji).

W 1928 roku Adolf Fiedler przekazał firmę swojemu synowi Edwardowi Magnusowi oraz oddał część udziałów drugiemu synowi – Gustawowi Adolfowi. Obaj nowi Właściciele fabryki zmarli bezdzietnie w latach 50-60 XIX w., na skutek czego nowym Właścicielem został współpracownik Fiedlerów i wieloletni pracownik fabryki – Ferdynand Ernest Nitzsche. Zarządzał on przedsiębiorstwem do 1908 roku a po jego śmierci, fabryka często zmieniała Właścicieli jednocześnie chyląc się ku upadkowi i stale tracąc na znaczeniu. Ostateczny kres świetności fabryki nastał w latach 30. XX wieku. Podczas II wojny światowej ogromny kompleks fabryczny przeznaczono na magazyny, oczyszczalnie sprzętu wojskowego i sortownię odzieży. Po wojnie fiedlerowska fabryka już się nie odrodziła a zabytkowy gmach służył rożnym celom, od drobnej produkcji, poprzez magazyny aż po mieszkania… Lepsze czasy dla mocno już zdewastowanej fabryki przyszły dopiero pod koniec lat 70. ubiegłego stulecia. Wtedy to postanowiono gmach dawnej fabryki przekształcić na siedzibę Muzeum Historii Przemysłu. Otwarto je 1 stycznia 1981 roku, jednocześnie przez następne lata prowadząc prace remontowe, ratujące cenny zabytek. Od początku swojego istnienia, muzeum gromadzi, przechowuje i zabezpiecza eksponaty związane z historią przemysłu polskiego, w szczególności regionu kaliskiego.

Lokalizacja Muzeum Historii Przemysłu w Opatówku

Muzeum Historii Przemysłu znajduje się w Opatówku, niewielkim wielkopolskim mieście, położonym ok. 10 km na wschód od Kalisza.

Opatówek jak i Muzeum Historii Przemysłu położone są nad rzeką Cienia, niewielkim dopływie Prosny, przecinającą pofałdowany teren Wzgórz Opatowsko-Malanowskich, będących wschodnią i najwyższą częścią Wysoczyzny Kaliskiej.

Poznajcie Muzeum Historii Przemysłu w Opatówku

Wchodząc przez masywne, stalowe drzwi główne, dawniej prowadzące do wnętrza głośnej fabryki a dzisiaj do przestrzeni spokojnego muzeum, przeniesiecie się w czasie. Cofniecie się do początków industrializacji ziem polskich i początków rewolucji przemysłowej w tej części Europy. Ułatwią Wam to nie tylko zabytkowe mury i wnętrza, ogromnego kompleksu przemysłowego ale również zgromadzone i prezentowane w nim eksponaty, których zebrano już około 14 000!

Dawniej produkowano tutaj wysokiej jakości sukna, które były produkowane aż do kryzysu gospodarczego w XX wieku i niezwykle cenione. Produkcję zastąpiły wystawy, ukazujące głównie kaliski przemysł na przestrzeni lat. Zobaczcie, co czeka na Was w muzeum w Opatówku.

Perła architektury przemysłowej

Odkrywanie tego miejsca trzeba zacząć od przybliżenia samego gmachu fabryki Fiedlera. 5-kondygnacyjny budynek o klasycystycznej architekturze oraz elewacjach zdobionych ryzalitami, gzymsami czy tryglifami to unikalny zabytek architektury przemysłowej z początku XIX wieku. Otaczają go inne zabudowania kompleksu fabrycznego, tworzące w całości unikalny w skali Europy zespół zabudowań przemysłowych.

Równie duże wrażenie robią wnętrza fiedlerowskiej fabryki, w których zachowały się m. in. żeliwna klatka schodowa oraz pięciokondygnacyjna drewniana konstrukcja hal fabrycznych, skonstruowania głównie z drewna modrzewiowego, sosnowego i dębowego. Drewniane stropy, wsparte zostały na dwóch rzędach drewnianych słupów, tworząc duże sale, dobrze doświetlone przez liczne okna. Na dziedzińcu fabryki oprócz przylegających budynków, przetrwał do dzisiejszych czasów murowany komin z 1870 r.

Wystawy stałe Muzeum Historii Przemysłu w Opatówku

Ekspozycja zbiorów Muzeum Historii Przemysłu w Opatówku została podzielona na 9 wystaw stałych, przybliżających różnorodne gałęzie przemysłu od włókiennictwa i koronkarstwa począwszy, przez budowę maszyn, drukarnie, produkcję ceramiki i urządzeń gospodarstwa domowego, na budowie fortepianów kończąc. Wszystkie one charakteryzują krajowy przemysł w XIX i XX w., a w szczególności ukazują domenę Kaliskiego Okręgu Przemysłowego. Nie będę przybliżał wszystkich muzealnych wystaw, przedstawię Wam te, które zrobiły na mnie największe wrażenie.

Włókiennictwo i produkcja sukna

Naczelne miejsce na muzealnej ekspozycji zajmuje szeroko rozumiane włókiennictwo. W gmachu dawnej fabryki sukna zgromadzono bogatą kolekcję maszyn dziewiarskich, hafciarskich, koronkarskich a także urządzeń wykorzystywanych do produkcji wyrobów runowych, tkanin, dzianin a także ubiorów i akcesoriów. Zwiedzając muzeum aż trudno pojąć jak wiele gałęzi ma przemysł włókienniczy!

Większość zgromadzonych maszyn i urządzeń pochodzi z miejscowych zakładów przemysłowych, takich jak np. „Wistil”, „Polo”, „Haft” czy „Runotex” i prezentuje rozwój techniki od początku XIX wieku aż do końca XX wieku.

Wystawę uzupełniono rekonstrukcją gabinetu fabrykanta oraz aranżacją laboratorium przemysłowego z XX wieku. Wśród ogromnych maszyn przemysłowych prezentowane są również mniejsze maszyny, niektóre możecie kojarzyć z domów swoich mam lub babć, jak np. niemal kultowe maszyny krawieckie SINGER.

Kaliskie fortepiany

Kaliski przemysł słynął z fortepianów, które były rozpoznawalne na całym świecie! To właśnie zobaczenie bogatej kolekcji, zgromadzonej w Muzeum Historii Przemysłu w Opatówku było dla mnie głównym punktem mikropodróży do tego miejsca. Muzealna kolekcja liczy sobie ponad 80 instrumentów i jest największą kolekcja polskich fortepianów i pianin, wyprodukowanych od początku XIX w. w fabrykach znajdujących się m. in. w Kaliszu, Warszawie, Radomiu, Łodzi, Krakowie czy Królewcu.

W jednej z muzealnych sal prezentowana jest część tej kolekcji. Wystawiono w niej ponad 50 fortepianów i pianin, wyprodukowanych m. in. w kaliskiej fabryce Lidermanna czy Bettinga, krakowskiej fabryce Paepke czy sycowskiej firmie C. Fey-Wartemberg. Nie mogło zabraknąć również najbardziej znanych kaliskich fortepianów, produkowanych przez legendarną fabrykę Arnolda Fibigera, znaną później jako Fabryka Fortepianów i Pianin „Calisia”.

Dawna maszynownia

Sercem XIX-wiecznej fabryki była maszynownia, w której również obecnie stoi maszyna parowa. To ona przez wiele lat dawała napęd dziesiątkom maszyn i urządzeń, rozmieszczonych we wszystkich przestrzeniach fabryki w Opatówku.

Obecnie możemy oglądać zrekonstruowane wnętrze dawnej maszynowni, w której naczelne miejsce zajmuje maszyna parowa firmy „J. E. Christoph A. G.” z lat 80. XIX wieku. Dzięki współpracy muzeum z dzisiejszym Uniwersytetem Kaliskim, zrekonstruowano nie tylko wnętrze maszynowni ale ożywiono również zabytkową maszynę, którą napędza silnik elektryczny.

Drukarnia i czerpalnia papieru

Bardzo zaciekawiła mnie również drukarnia i pracowania czerpania papieru. Zgromadzono tutaj kilkadziesiąt maszyn i urządzeń drukarskich, za pomocą których przybliżana jest historia papiernictwa i druku. Niezwykle ciekawie wygląda warsztat zecera z całym wyposażeniem.

Na stanowisku czerpania papieru można własnoręcznie wykonać papier, który następnie po wysuszeniu można zabrać na pamiątkę. Co ciekawe sita czerpalne z symbolem fortepianu, za pomocą których można wytworzyć papier z fortepianowym znakiem wodnym, zostały wyprodukowane w Muzeum Papiernictwa w Dusznikach-Zdrój, które opisałem w innym moim wpisie – Muzeum Papiernictwa. Jedyna taka papiernia, wystawa i warsztaty!

Pozostałe wystawy i eksponaty

W innej części ekspozycji prezentowane są również wyroby polskiej ceramiki użytkowej, pochodzące z 12 różnych fabryk, sięgające swoją historią końca XIX wieku. Dużą część ekspozycji zajmują również eksponaty obrazujące kolejne etapy rewolucji przemysłowej, głównie maszyny parowe z różnych okresów.

Nie mogło zabraknąć również wystawy poświęconej lokalnym tradycjom budowy maszyn, głównie dla lotnictwa. Całość uzupełniają niezliczone dokumenty, projekty, plany czy opisy produkcyjne, nawiązujące niemal do każdej z prezentowanych gałęzi przemysłu.

Równie bogata jest muzealna biblioteka, posiadająca w swoich zbiorach tysiące pozycji literatury technicznej, głównie z przełomu wieków XIX i XX.

Wystawy czasowe i wydarzenia

W zabytkowym gmachu muzeum w Opatówku znalazło się również miejsce do organizacji wystaw czasowych oraz wydarzeń muzealnych. Rocznie prezentowanych jest 4-5 wystaw czasowych, najczęściej poświęconych sztuce, technice i historii.

Praktyczne informacje – Muzeum Historii Przemysłu w Opatówku

Na koniec moich blogowych wpisów, standardowo garść praktycznych informacji i wskazówek, które pomogą Wam dotrzeć i zobaczyć to miejsce.

Komunikacja i dojazd

Muzeum Historii Przemysłu w Opatówku znajduje się w ścisłym centrum miasta, zaledwie ok. 120 m od głównego placu miasta (Plac Wolności), przez który przebiega droga krajowa nr 25, łącząca Kalisz z Sieradzem i Zduńską Wolą. To właśnie ona, wraz z mającą swój początek w mieście drogą wojewódzką nr 471, jest najbardziej komfortową trasą, która dotrzecie do miasta. Przez miasto przebiega również linia kolejowa nr 14, która łączy Łódź Kaliską z Ostrowem Wielkopolskim. Na stacji „Opatówek”, oddalonej od muzeum o ok. 1 km, zatrzymują się pociągi m. in. Kolei Wielkopolskich, POLREGIO i PKP Intercity. Uzupełnieniem komunikacji zbiorowej są połączenia autobusowe realizowane m. in. przez PKS Kalisz czy Kaliskie Linie Autobusowe (najbliższy przystanek ok. 85 m od muzeum, na ul. Kaliskiej).

Zwiedzanie, bilety i godziny otwarcia

Muzeum w Opatówku można zwiedzać indywidualnie lub z przewodnikiem (dodatkowo płatne). Czas zwiedzania to minimum 1,5 godziny, choć warto zarezerwować sobie więcej czasu. Oprócz standardowego zwiedzania można też wziąć udział w lekcjach muzealnych czy warsztatach (dodatkowo płatne, należy umówić wcześniej). Więcej informacji znajdziecie na stronie internetowej Muzeum Historii Przemysłu w Opatówku.

Ciekawe miejsca i atrakcje w okolicy

Muzeum Historii Przemysłu w Opatówku dokumentuje ponad 200 lat industrializacji okolic Kalisza, Łodzi czy Warszawy. Warto wybrać się do tych miast, szczególnie niedaleko położonego Kalisza, gdzie można zobaczyć nie tylko zabytki przemysłowe jak np. dawna Fabryka Fortepianów i Pianin A. Fibigera a również wiele innych ciekawych miejsc.

W samym Kaliszu, serdecznie polecam odwiedzić mój ZŁOTY KIERUNEK, czyli multimedialną ekspozycję w kaliskim ratuszu (przeczytacie o niej we wpisie – Wieża Ratuszowa w Kaliszu. Atrakcja, która zaskakuje i zachwyca!). Równie ciekawym doświadczeniem będzie wizyta w absolutnie wyjątkowym Muzeum im. Osiakowskich, historycznym rezerwacie archeologicznym na miejscu dawnego, średniowiecznego grodu na kaliskim Zawodziu czy w przepięknym i również zabytkowym Parku Miejskim. Więcej ciekawych miejsc w Kaliszu poznacie z innego mojego wpisu – Atrakcje w Kaliszu oraz najciekawsze miejsca w mieście oraz mojej interaktywnej mapy!

Będąc w tych okolicach polecam odwiedzić również malowniczy Gołuchów, z przepięknym Zamkiem Czartoryskich, zabytkowym Arboretum czy pokazową zagrodą zwierząt, w której mieszkają gołuchowskie żubry! Gołuchów to kolejne z miejsc, które wyróżniłem tytułem ZŁOTY KIERUNEK. Więcej moich blogowych wpisów z Wielkopolski znajdziecie pod tagiem #wojewodztwowielkopolskie.