Bardzo trudno znaleźć miejsce o takim znaczeniu i tak wspaniałej historii jak Wzgórze Lecha w Gnieźnie. Znajdują się na nim jedne z najcenniejszych zabytków w kraju, będące świadkami wielu historycznych wydarzeń o których wszyscy uczyliśmy się w szkole. Miejsce to jest symbolem tysiąca lat polskiej historii, bo to właśnie na Wzgórzu Lecha w Gnieźnie a także Ostrowie Lednickim, poznańskim Ostrowie Tumskim i w pobliskim Gieczu rodziło się państwo polskie. Góruje nad nim majestatyczna katedra w Gnieźnie, będąca prawdziwą perłą wśród polskich świątyń, nazywana też „Matką kościołów polskich” w której to blisko 1000 lat temu koronowano pierwszego Króla Polski. Dlatego nie zaskakuje, że katedra w Gnieźnie stała się siedzibą prymasów Polski, centralnym punktem Szlaku Piastowskiego oraz jako jedna z pierwszych została wpisana na listę naszych Pomników historii!
Wzgórze Lecha w Gnieźnie – podstawowe informacje
Wzgórze Lecha w Gnieźnie to niewielka góra o wysokości ok. 120 – 123 m. n. p. m., położony w centrum obecnego miasta nad Jeziorem Jelonek. Obszar wzniesienia jest najstarszą częścią Gniezna, co udało się ustalić na podstawie badań archeologicznych. Podczas nich natrafiono na relikty osady (grodu) z VIII wieku. Swoją sławę oraz tytuł Góry Królewskiej, Wzgórze Lecha w Gnieźnie zawdzięcza jednak okresowi, kiedy rodziło się państwo polskie i monumentalnej katedrze, która to od tysięcy lat jest świadkiem i centrum tutejszych wydarzeń.
Historia Wzgórza Lecha w Gnieźnie
Swoja nazwę Wzgórze Lecha w Gnieźnie zawdzięcza legendzie o trzech słowiańskich braciach, którą na pewno kojarzycie ze szkolnych lekcji. Według niej poszukujący ziemi do osiedlenia trzej bracia: Lech, Czech i Rus, dotarli do rozległej doliny otoczonej pagórkami i jeziorami, w której to w swoim gnieździe odpoczywał dostojny orzeł. Widok ten zachwycił braci, a szczególnie Lecha, który to potraktował obecność orła za znak i postanowił się tutaj osiedlić wraz ze swoim plemieniem. Gród swój nazwał Gniezdnem a za symbol przyjął białego orła na czerwonym tle. Pozostali dwaj bracia ruszyli dalej, Czech na południe, a Rus na wschód.
To jednak legenda. Przechodząc do bardziej wiarygodnych informacji o Wzgórzu Lecha w Gnieźnie, należy przyznać że wiemy o nim całkiem dużo, głównie za sprawą badań i odkryć archeologicznych prowadzonych od połowy ubiegłego stulecia. Dzięki pracy archeologów udało się potwierdzić istnienie w tym miejscu grodu, datowanego na VIII wiek oraz pogańskiego miejsca kultu, w którym znajdowała się przedchrześcijańska świątynia. Szczególnie ważnym czasem dla wzgórza był X wiek, kiedy to gnieźnieński gród rozbudowano, dzięki czemu stał się on ważnym ośrodkiem rodzącego się państwa Piastów. Wielu badaczy uważa gród na Wzgórzu Lecha w Gnieźnie za główny ośrodek państwa Polan, przez co Gniezno uznaje się za pierwszą stolice Polski. Zdaniem innych badaczy Gniezno było jedynie jednym z kilku grodów stołecznych, tzw. sedes regni principales (obok Ostrowa Lednickiego, Poznania i Giecza) a tytuł “stolicy” w tamtym okresie był przechodni w zależności od tego, gdzie obecnie znajdował się władca.
Niemniej Gniezno było bez wątpienia jednym z największych i najpotężniejszych założeń grodowych w X wieku na terenie państwa Piastów. Do właściwego grodu, który był siedzibą księcia przylegały trzy podgrodzia, otoczone wałami drewniano-ziemnymi. To właśnie w jednym z nich, prawdopodobnie pod koniec panowania Mieszka I wzniesiono rotundę, w której być może pochowano ok. 977 roku księżną Dobrawę. Ranga świątyni znacząco wzrosła po złożeniu w niej szczątków Świętego Wojciecha. To właśnie do grobu św. Wojciecha w 1000 roku (między 7 a 15 marca) pielgrzymował cesarz Otton III. Odbył się wtedy tzw. Zjazd Gnieźnieński, podczas którego ogłoszono decyzje papieża o podniesieniu świątyni do godności archikatedry i utworzeniu w Gnieźnie archidiecezji i podległych jej biskupstw w Krakowie, Kołobrzegu i Wrocławiu. Pierwszym arcybiskupem gnieźnieńskim został Radzim Gaudenty, przyrodni brat Świętego Wojciecha. Tym samym Gniezno stało się pierwszą w Polsce metropolią kościelną, podlegającą wyłącznie papieżowi co wraz z posiadaniem relikwii świętych, dawało jej przywilej koronacji władców.
Jako pierwszy w archikatedrze na Wzgórzu Lecha w Gnieźnie koronował się w 1025 roku Bolesław Chrobry – pierwszy król Polski. Od pierwszej koronacji, przez kolejne cztery stulecia katedra w Gnieźnie była miejscem królewskich koronacji na władców Polski, mimo że w 1038 roku po spustoszeniu miasta podczas najazdu czeskiego księcia Brzetysława, książę Kazimierz Odnowiciel przeniósł się i swoją świtę do Krakowa.
Od połowy XV wieku, po soborze w Konstancji (1417) Wzgórze Lecha w Gnieźnie stało się miejscem urzędowania prymasów Polski. Pierwszym prymasem w Gnieźnie był arcybiskup Mikołaj Trąba. Arcybiskupi gnieźnieńscy piastują godność prymasa Polski aż po dzień dzisiejszy (jedynie w latach 1992 – 2006 prymasem Polski był metropolita warszawski – Józef Glemp, wcześniej będący również metropolitą gnieźnieńskim). Niemniej od ponad 1000 lat Wzgórze Lecha w Gnieźnie jest centrum kultu Świętego Wojciecha – patrona Polski oraz ważnym miejscem na historycznej mapie kraju. Obecnie Wzgórze Lecha jest najcenniejszym zespołem zabytków miasta ale i jednym z najcenniejszych zabytków regionu, który równocześnie jest popularną atrakcją turystyczną oraz miejscem przechowywania i badania zgromadzonego tutaj dziedzictwa materialnego, częściowo udostępnionego na ekspozycjach w murach Muzeum i Archiwum Archidiecezjalnego.
Gdzie znajduje się Wzgórze Lecha w Gnieźnie?
Wzgórze Lecha położone jest w centrum dzisiejszego Gniezna – miasta powiatowego, będącego jednym z największych miast Wielkopolski.
Samo Gniezno położone jest na Pojezierzu Wielkopolskim we wschodniej części województwa wielkopolskiego, około 45 kilometrów na wschód od Poznania i około 70 kilometrów na południe od Bydgoszczy, położonej już na terenie województwa kujawsko-pomorskiego, od którego Gniezno dzieli ok. 10 kilometrów.
Komunikacja, dojazd i parking
Gniezno jest doskonale zlokalizowane jeżeli chodzi o szlaki transportowe. Miasto położone jest na skrzyżowaniu szlaków kolejowych (linia 281 odcinek Września – Nakło n. Notecią oraz linia 353 odcinek Poznań – Inowrocław). Dzięki temu możemy dotrzeć do pierwszej stolicy Polski z najodleglejszych zakątków kraju, m. in. z Gdyni, Krakowa, Przemyśla, Jeleniej Góry jak również bliżej położonych miast np. Poznania, Bydgoszczy czy Torunia. Kolejowe połączenia pasażerskie do Gniezna oferują m. in. pociągi Kolei Wielkopolskich, PKP Intercity czy POLREGIO. Szczegółowy rozkład jazdy znajdziecie w Portalu Pasażera PKP PLK.
Z dworca kolejowego do centrum miasta w tym, w okolice Wzgórza Lecha w Gnieźnie możecie dotrzeć komunikacją miejską, obsługiwana przez MPK Gniezno, które w swoim rozkładzie posiada kilkanaście linii autobusowych.
Mimo, że Gniezno jest również znaczącym węzłem drogowym, który tworzą m. in. droga ekspresowa S5 (odcinek Poznań – Bydgoszcz), droga krajowa nr 15 oraz drogi wojewódzkie: 190, 194, 197 oraz 260, miasto nie może pochwalić się rozbudowaną komunikacja autobusową (regionalną i międzymiastową). Swoje połączenia do Gniezna oferuje jedynie FlixBus oraz mniejsi, prywatni przewoźnicy. Dogodny węzeł drogowy pozwoli za to w komfortowy sposób dotrzeć Wam do miasta własnym samochodem.
Parking w okolicy Wzgórza Lecha
W okolicy Wzgórza Lecha w Gnieźnie, które jest centrum turystycznym miasta znajdziecie kilka parkingów, na których będziecie mogli bezpiecznie zaparkować i pozostawić swoje samochody. Najlepszym rozwiązaniem jest bezpłatny parking miejski (wjazd od ul. Łaskiego, po sąsiedzku z Placem Św. Wojciecha). Poza tym do dyspozycji mamy parkingi płatne: Parking Katedralny (wjazd od ul. Słomianka, opłata “co łaska”), duży parking przy skrzyżowaniu ulicy Łaskiego i Trasy Zjazdu Gnieźnieńskiego oraz miejsca postojowe w centrum miasta, będące częścią Strefy Płatnego Parkowania.
Zwiedzanie, bilety i przewodnik
Wnętrze katedry możemy zwiedzać bezpłatnie, natomiast wejście do podziemi, Muzeum Archidiecezjalnego, Drzwi Gnieźnieńskich oraz na katedralną wieżę wymaga wcześniejszego zakupu biletów. Najbardziej korzystną i polecaną przeze mnie opcją jest bilet łączony tzw. KARNET NA WSZYSTKO, który nie tylko umożliwi Wam wstęp do wszystkich najciekawszych zakątków Wzgórza Lecha ale jest też najkorzystniejszy cenowo. W sprzedaży są dostępne zarówno bilety indywidualne (normalne i ulgowe), grupowe jak i rodzinne.
Wzgórze Lecha w Gnieźnie możemy zwiedzać samodzielnie (polecam skorzystać z audioprzewodnika, dostępnego po zakupie biletów) w dowolnej kolejności lub skorzystać z dodatkowo płatnej opcji, zwiedzania w towarzystwie przewodnika. Szczegółowy cennik i oferta dostępna jest na stronie internetowej Wzgórza Lecha w Gnieźnie. Bilety wstępu można zakupić w kasie biletowej, znajdującej się w budynku Muzeum Archidiecezjalnego (na północ od katedry).
Ze względu na charakter miejsca, które jest zarówno atrakcją turystyczna jak i obiektem sakralnym, jego zwiedzanie możliwe jest od poniedziałku do soboty, przez większość dnia. Świątyni nie można zwiedzać w czasie trwania mszy i nabożeństw a taras widokowy, ze względu na warunki atmosferyczne zamykany jest w okresie zimowym (listopad – kwiecień). Więcej szczegółów na stronie internetowej Wzgórza Lecha w Gnieźnie.
Elementy informacji turystycznej
Indywidualne poznawanie Wzgórza Lecha w Gnieźnie ułatwiają różne elementy informacji turystycznej, jak np. tablice, stojaki z plakatami czy drogowskazy, które nie tylko pomagają nam zorientować się w terenie ale również dotrzeć do właściwego miejsca, które chcemy odwiedzić i zobaczyć.
Najważniejszym ułatwieniem jaki przygotowano dla turystów jest audioprzewodnik, który oprowadzi Was po katedrze, podziemiach, kruchcie z Drzwiami Gnieźnieńskimi, tarasie widokowym oraz Muzeum Archidiecezjalnym. Został on bardzo rzetelnie i ciekawie przygotowany a odebrać możecie go w kasie biletowej w gmachu Muzeum Archidiecezjalnego. Możecie z niego skorzystać po uprzednim zakupie biletów.
Jeżeli chcecie się jeszcze lepiej przygotować do wyjazdu na Wzgórze Lecha w Gnieźnie, polecam w ramach rekonesansu skorzystać z możliwości wirtualnego spaceru, który dostępny jest na stronie internetowej Wzgórza Lecha. Pozwoli Wam on poznać to miejsce i lepiej zorganizować swój czas, kiedy będziecie już na miejscu.
Tylko na kierunkowo.pl!
Wyjątkowy e-book “MIKROPODRÓŻE” już dostępny! Ponad 700 podróżniczych inspiracji z Wielkopolski, Pomorza i Dolnego Śląska, blisko 260 kolorowych zdjęć, 5 gotowych planów mikropodróży, setki praktycznych porad i wskazówek tworzących najobszerniejszy poradnik, poświęcony krótkim formom podróżowania, liczący aż 294 strony!Poznajcie Wzgórze Lecha w Gnieźnie!
Czas poznać to jedno z najważniejszych miejsc w historii Polski, które jednocześnie jest jednym z zaledwie czterech wzgórz katedralnych w kraju, obok wzgórz w Sandomierzu, Fromborku i Krakowa (Wawel).
Poznajcie zatem to wszystko, co najciekawszego możecie zobaczyć odwiedzając Wzgórze Lecha w Gnieźnie. Ja odkrywałem to miejsce jesienią 2023 roku, podczas jednej z moich mikropodróży!
Katedra w Gnieźnie
Najważniejszą i najokazalszą budowlą Wzgórza Lecha jest oczywiście majestatyczna katedra w Gnieźnie, będąca jednym z najcenniejszych polskich zabytków architektury, wpisanym na elitarną listę Pomników historii. Świątynia ta jest nie tylko cennym zabytkiem ale również miejscem wielu ważnych dla historii Polski wydarzeń, dlatego w dużym skrócie poznajcie jej historię.
Krótka historia katedry
Matka polskich katedr – bo tak też nazywana jest katedra w Gnieźnie, obecnie zachwyca gotycką architekturą rodem z przełomu XIV i XV wieku, ale jej historia sięga kilka stuleci dalej, aż do początków państwa polskiego.
Pod koniec X wieku, syn Mieszka I i przyszły król Polski – Bolesław Chrobry rozebrał wcześniejszą rotundę ojca i zbudował własną świątynię na Wzgórzu Lecha, podnosząc ją do rangi katedry, w której następnie w 1025 roku koronował się na pierwszego króla Polski. Katedra jednak została krótko później zniszczona podczas najazdu czeskiego księcia Brzetysława (1038). Odbudowano ją w stylu romańskim i w takiej formie przetrwała do początku XIV wieku, kiedy to zniszczyli ją Krzyżacy. Ponownie konieczna była jej odbudowa, której to podjął się w 1342 roku świeżo mianowany na arcybiskupa gnieźnieńskiego Jarosław Bogoria Skotnicki, który to odpowiadał za koncepcję architektoniczną nowej świątyni zachowaną w stylu gotyckim, na wzór francuskich katedr koronacyjnych.
Równolegle ze wznoszeniem nowej katedry, budowane były kanonie oraz zamek arcybiskupi. W 1417 roku katedra w Gnieźnie została katedrą prymasowską, z racji nadania arcybiskupom gnieźnieńskim tytułu prymasa Polski. Kolejne stulecia to nieznaczne przebudowy i rozbudowy świątyni, która wraz z nimi zmieniała również swój styl architektoniczny w którym zaczął dominować barok i klasycyzm. Pod koniec XVII wieku w prezbiterium stanęła pozłacana konfesja św. Wojciecha, będąca dzisiaj charakterystycznym elementem wyposażenia świątyni. W 1931 roku papież Pius XI nadał archikatedrze tytuł bazyliki mniejszej. Ostatnia przebudowa katedry w Gnieźnie miała miejsce po II wojnie światowej, podczas której wojska radzieckie częściowo zniszczyły świątynie. Odbudowę rozpoczętą w 1952 roku nadzorował Prymas Stefan Wyszyński, który to podjął historyczną decyzję przywrócenia jej wnętrzu gotyckiego wyglądu. W latach 1979 i 1997 katedrę w Gnieźnie odwiedził papież Jan Paweł II.
Bardziej szczegółową historię katedry w Gnieźnie oraz szereg innych praktycznych i ciekawych informacji możecie przeczytać w moim opisie tego miejsca w kategorii ciekawe miejsca w Polsce – Archikatedra w Gnieźnie. Bazylika prymasowska
Architektura i obecny wygląd
Jak już mogliście przeczytać powyżej, swój dzisiejszy, gotycki wygląd katedra w Gnieźnie zawdzięcza budowie z XIV wieku, prowadzonej pod okiem arcybiskupa Jarosława Bogorii Skotnickiego. Mimo, że na przestrzeni wieków katedrę wielokrotnie przebudowywano lub odbudowywano po zniszczeniach, zachowała wiele ze swojego XIV-wiecznego charakteru dzięki czemu dzisiaj jest uznawana za jedną z pereł polskiej architektury gotyckiej.
Najbardziej charakterystycznymi elementami świątyni są dominujące dwie ogromne, bliźniacze wieże dobudowane w XV wieku, mające 63 metry wysokości i nakryte barokowymi hełmami. Od elewacji frontowej z wieżami, w kierunku południowo-wschodnim rozciąga się długa na około 40 metrów nawa główna, przechodzącą następnie w prezbiterium, nakryte dwuspadowym, stromym dachem.
Otacza je ambit oraz wieniec 14 kaplic, wyraźnie odróżniających się swoją budową zewnętrzną od głównej części świątyni. Na dachu kaplic bocznych wzdłuż całego wieńca kaplic umieszczono figury świętych i błogosławionych polskich oraz figurę Matki Bożej (nad kaplicą Niepokalanego Poczęcia). Trzy z czternastu kapic zostały nakryte kopułami, z których szczególnie jedna zasługuje na pokreślenie – kopuła nad Kaplica Teodora Potockiego, wzniesiona po północnej stronie bazyliki.
Zaprojektował ją Pompeo Ferrari, jeden z najwybitniejszych architektów polskiego późnego baroku (autor m. in. kopuły Bazyliki na Świętej Górze, fasady zamku w Rydzynie, zabudowań klasztornych w Owińskach czy ratusza w Lesznie). Ferrari odpowiadał nie tylko za projekt samej kopuły ale i całej kaplicy arcybiskupa Potockiego, która jest kwintesencją barkowego stylu i jedną z najpiękniejszych kaplic, które znajdziecie na Wzgórzu Lecha w Gnieźnie.
Wnętrze świątyni
Tym sposobem weszliśmy do wnętrza katedry, w którym najbardziej charakterystycznym elementem wystroju jest stojąca w prezbiterium świątyni pozłacana, barokowa konfesja Świętego Wojciecha, wykonana na wzór konfesji z Bazyliki św. Piotra w Rzymie, która stanęła w świątyni pod koniec XVII wieku. Pod nią, na czarnym ołtarzu umieszczono relikwiarz w postaci srebrnej trumienki z rzeźbioną postacią Świętego Wojciecha w której znajdują się doczesne szczątki świętego.
Urban Thelen – niemiecki żołnierz, sierżant Wermachtu a po wojnie organista. W czasie II wojny światowej, dokładnie dzień przed zajęciem katedry gnieźnieńskiej przez Gestapo ocalił relikwie św. Wojciecha potajemnie wywożąc je z katedry do zaprzyjaźnionego księdza w Inowrocławiu, który je ukrył w jednym z tamtejszych kościołów. Swoje zasługi skrywał przez blisko pół wieku, opowiadając o nich po raz pierwszy dopiero w latach 80. XX wieku. Wyróżniony nagrodą “Zasłużony dla Archidiecezji Gnieźnieńskiej”. Żył w latach 1915-2008.
Konfesja jest najbardziej okazałym i strojnym elementem prezbiterium, które w przeciwieństwie do niej jest bardzo skromne, ascetyczne i pozbawione dekoracji rzeźbiarskich. Poza konfesją elementami wystroju, tej części katedry są również został złocony tron prymasowski z 1835 roku wraz z klęcznikiem, na którym widnieje herb prymasa Stefana Wyszyńskiego a także dawna płyta nagrobna św. Wojciecha, wykonana z czerwonego marmuru z 1480 roku, autorstwa Hansa Brandta z Gdańska, znajdująca się za relikwiarzem.
Inaczej niż prezbiterium prezentuje się gotycki korpus nawowy, który zdobiony jest różnorodnymi motywami i elementami dekoracyjnymi. Na styku nawy i prezbiterium znajduje się belka tęczowa z gotyckim krucyfiksem z XV wieku. Prezbiterium i nawę otaczają nawy boczne i obejście do których przylega 14 kaplic, w większości reprezentujących styl barokowy. Prowadzą do nich marmurowe portale zamknięte kratami z XV-XVIII wieku, uznawanych za jedne z najpiękniejszych krat w Polsce. Wszystkie kaplice pełnią także funkcję kaplic grobowych, w których spoczywają szczątki gnieźnieńskich arcybiskupów i prymasów Polski. Do najpiękniejszych kaplic na pewno należy zaliczyć wspomnianą już Kaplicę Potockiego, Kaplicę Bożego Ciała, Kaplicę Łubieńskich czy Kaplicę Gembickiego.
W nawach bocznych znajduje się dodatkowo wiele rzeźb, płaskorzeźb, tablic czy epitafiów a pomiędzy zakrystią i kaplicą Doktorską stoi pomnik prymasa Wyszyńskiego – arcybiskupa gnieźnieńskiego oraz inicjatora regotyzacji katedry w 2. poł. XX wieku. Do bocznych naw przylegają również trzy kruchty, jedna pełniąca rolę wejścia do świątyni od strony północnej a druga (od południa), w której znajdują się Drzwi Gnieźnieńskie (o których w dalszej części wpisu) a trzecia znajduje się od północy i stanowi dziś wejście do katedry.
W zachodniej części świątyni zlokalizowano również chór muzyczny z organami. Organy pochodzą z lat 70. XX wieku, zastępując na tym miejscu wcześniejsze zabytkowe organy z 1661 roku zbudowane przez Jerzego z Gdańska, które spłonęły 23 stycznia 1945 roku po ostrzale katedry przez Armię Czerwoną. Na zachodnich krańcach naw znajdują się również zabezpieczone kratami wejścia do podziemi i wieży katedralnej.
Podziemia katedry
Wzgórze Lecha w Gnieźnie jak i sama katedra skrywają w sobie wielką historię, którą udało się poznać dzięki licznym badaniom archeologicznym. Historię katedry w Gnieźnie najłatwiej poznawać w jej podziemiach, do których wejście znajduje się pod północną wieżą (wymagany bilet). Pod posadzką świątyni odsłonięto relikty dawnych budowli, stojących na miejscu dzisiejszej bazyliki. Można zobaczyć tutaj m. in. relikty fundamentów przedromańskiej rotundy z X wieku a także nieco młodszej, datowanej na XI wiek świątyni ufundowanej przez Bolesława Śmiałego.
Znajdują się tutaj również kamienne grobowce sprzed kilku wieków, miejsca spoczynku ostatnich metropolitów gnieźnieńskich ale także niezwykle cenne z punktu widzenia historycznego fragmenty ceramicznej posadzki z XII wieku, fundament pod stipes z dawnego ołtarza czy najstarszy w Polsce napis nagrobkowy z ok. 1006 roku znajdujący się na gipsowej płycie.
Drzwi Gnieźnieńskie
W południowej kruchcie gnieźnieńskiej katedry skrywa się kolejny jej klejnot – słynne Drzwi Gnieźnieńskie. Ze względu kunszt z jakim zostały wykonane oraz funkcję jaką przez lata pełniły nazywane są one złotymi, miedzianymi czy królewskimi (z łac. Porta Regia). Długosz w swojej średniowiecznej kronice nazywa je również klejnotem królestwa polskiego – Gemma Civitatis. Te wszystkie przydomki świadczą o ich wyjątkowości na przestrzeni stuleci oraz niezwykłej wartości kulturowej i historycznej.
Wykonano je w XII wieku, prawdopodobnie w czasach panowania Mieszka III Starego i zapewne musiały kosztować majątek w tamtych czasach! Składają się z dwóch skrzydeł, każde o wadze około 600 kg, wykonanych ze stopu miedzi, cyny i ołowiu przez mistrza pochodzącego znad Mozy (obecna Belgia). Są unikatowym przykładem europejskiej sztuki ludwisarskiej okresu romańskiego oraz jednym z najcenniejszych zabytków w Polsce.
Pierwotnie wykonano je do romańskiej katedry, gdzie najprawdopodobniej były głównym wejściem prowadzącym do relikwii Świętego Wojciecha. Przechodzili przez nie królowie, biskupi, duchowieństwo i pielgrzymi przybywający na Wzgórze Lecha w Gnieźnie aby pomodlić się przy relikwiach patrona Polski. Przedstawiają one na swoich 18 kwaterach żywot Świętego Wojciecha, ukazując go od narodzin, poprzez okres sprawowania urzędu biskupa Pragi i wyprawę do Prus aż po męczeńską śmierć i sprowadzenie ciała do Gniezna przez Bolesława Chrobrego. Dzięki obrazkowej formie przybliżenia historii Świętego Wojciecha, Drzwi Gnieźnieńskie przez stulecia były nieocenionym źródłem wiedzy o żywocie świętego dla ludzi niepiśmiennych, którzy w średniowieczu stanowili większość społeczeństwa.
Od ponad dwóch stuleci spiżowe Drzwi Gnieźnieńskie znajdują się w obecnym miejscu – południowej kruchcie katedry. Nad romańskimi drzwiami znajduje się gotycki portal przedstawiający scenę Sądu Ostatecznego.
Taras widokowy
Skąd najlepiej oglądać Wzgórze Lecha w Gnieźnie? Oczywiście z tarasu widokowego na szczycie południowej wieży gnieźnieńskiej katedry. Z tego miejsca widać jednak znacznie więcej niż samo Wzgórze Lecha w Gnieźnie, bo naszym oczom ukazuje się dosłownie cała panorama miasta!
Wejście na wieżę
Nim ujrzymy Gniezno z wysokości ponad 50 metrów ponad terenem, musimy najpierw pokonać 240 stopni, prowadzących na górę zegarowej wieży. Na początku stopnie są kamienne (betonowe) i prowadzą krótkim fragmentem przez wąskie przejście. Później wchodzimy na drewniane i wygodne stopnie, które dopiero u niemal samej góry zamieniają się w stalowe, również w miarę wygodne.
Wejście na szczyt wieży jest oczywiście pewnym wysiłkiem ale po drodze jest kilka miejsc, gdzie można odpocząć. Nie powinno ono stanowić dla nikogo problemu, a na górę wejdą zarówno dzieci (z pomocą rodziców) jak i młodzież, osoby dorosłe i starsze.
Po drodze na szczyt wieży można się przyjrzeć z bliska również mechanizmowi zegara, którego historia jest równie długa jak samej gotyckiej katedry. Gniezno może się poszczycić tym, że jako pierwsze miasto w Polsce posiadało zegar wieżowy. Pierwowzór pochodził z 1414 roku i co ciekawe, zegar na katedralnej wieży posiadał już wtedy kurant wygrywający melodie ku radości mieszkańców miasta. Niestety wieża wielokrotnie ulegała zniszczeniu (m. in. pożar w XVI w. czy 1945 r.), co również wiązało się ze zniszczeniem mechanizmu zegarowego. Obecny mechanizm zegara jest prawdopodobnie powojenny, choć nie udało mi się tego potwierdzić na tabliczce znamionowej. Niemniej prezentuje się zjawiskowo!
Widok z katedralnej wieży
Uwielbiam punkty widokowe, odwiedziłem już ich dziesiątki (te najciekawsze zebrałem dla Was we wpisie: Niesamowite punkty widokowe) i nie mogłem przepuścić kolejnej okazji będąc na Wzgórzu Lecha w Gnieźnie, aby spojrzeć na świat z innej niż zazwyczaj perspektywy. Po kilku minutach mozolnego pokonywania stopni, dotarłem na szczyt wieży gdzie pod samym barokowym hełmem znajduje się taras widokowy z czterema balkonami, na wszystkie strony świata.
Stojąc na balkonach wież katedralnych zobaczycie nie tylko wszystkie zabudowania Wzgórza Lecha w Gnieźnie ale również piękną panoramę całego miasta, wszystkie jego świątynie i wiele charakterystycznych miejsc i budowli. W pogodny dzień wprawne oko wypatrzy nawet oddalone o ok. 15 km Trzemeszno z monumentalną bazyliką (już wkrótce na kierunkowo.pl) a mając lornetkę i dobrą orientację dostrzeżecie być może również Chrzcielnice Polski, czyli Jezioro Lednica i Ostrów Lednicki, na którym znajduje się unikalne Muzeum Pierwszych Piastów.
Skarbiec katedry – Muzeum Archidiecezjalne
Kolejnym obiektem poza katedrą, zlokalizowanym na Wzgórzu Lecha w Gnieźnie, który moim zdaniem należy odwiedzić jest budynek Archiwum i Muzeum Archidiecezjalnego. Znajduje się on kilkadziesiąt metrów na północ od katedry i z punktu widzenia turystycznego, szczególnie powinno Was zainteresować Muzeum Archidiecezjalne, które jest spadkobiercą dawnego skarbca katedralnego. Na ekspozycji Muzeum Archidiecezji Gnieźnieńskiej wystawione zostały niezwykle cenne przedmioty, służące głównie sprawianiu kultu religijnego m. in. kielichy, puszki, pierścienie biskupie, monstrancje, obrazy, rzeźby, tkaniny czy szaty liturgiczne w tym bodaj najbardziej znany gnieźnieński skarb – złoty kielich z X w. zwany kielichem Św. Wojciecha.
Gnieźnieński zbiór jest najstarszym skarbcem kościelnym w Polsce, posiadającym artefakty zbierane przez stulecia! Zgromadzonych eksponatów i skarbów jest tak wiele, że gnieźnieński zbiór jest trzecim co do wielkości skarbcem sakralnym w Polsce (obok krakowskiego i jasnogórskiego). Wiele z nich, zostało ofiarowanych gnieźnieńskiej katedrze z okazji ważnych wydarzeń a inne są unikalnymi pamiątkami po osobistościach związanych z Wzgórzem Lecha w Gnieźnie lub gościach, odwiedzających to miejsce.
Więcej o gnieźnieńskim skarbcu możecie przeczytać w osobnym opisie tego miejsca w kategorii ciekawe miejsca w Polsce – Muzeum Archidiecezjalne w Gnieźnie
Pozostałe obiekty i zabudowania
Choć przybliżyłem Wam już najważniejsze miejsca, które możecie zwiedzić i poznać odwiedzając Wzgórze Lecha w Gnieźnie to pozostało jeszcze kilka miejsc wartych odnotowania. Wzgórze Lecha w Gnieźnie od zawsze było domeną kościelną i znajdowało się poza murami miejskimi, które rozwijało się na pobliskim Wzgórzu Panieńskim. Spowodowało to, że w jego obrębie znajdują się praktycznie wyłącznie budowle związane z instytucją Kościoła. Zacznijmy od miejsca, które swoją siedzibę ma w tym samym budynku co metropolitalny skarbiec, czyli Archiwum Archidiecezjalnego. Gromadzi ono i przechowuje jeden z najstarszych i najzasobniejszych zbiorów kościelnych w Polsce, m. in. jeden z najważniejszych zabytków europejskiego piśmiennictwa średniowiecznego – Złoty kodeks gnieźnieński (Codex Aureus Gnesnensis) z XI w., bullę papieża Innocentego II z 1136 roku zwaną też złotą bullą języka polskiego, pochodzący z Reims we Francji pergaminowy rękopis Ewangeliarza z IX wieku czy Biblię z 1414 roku. Ogółem w zbiorach biblioteki jest około 2500 metrów archiwaliów, w tym około 80000 książek (wśród nich blisko 1100 rękopisów) a także tysiące dokumentów, w tym około 2000 unikalnych, papierowych dokumentów obrazujących pracę konsystorza generalnego z XIV-XVI wieku, odnalezionych w 2015 roku w pomieszczeniach przy katedralnej wieży.
Pomiędzy katedrą a budynkiem Archiwum i Muzeum Archidiecezjalnego stoi druga ze świątyń, którymi może zaciekawić Wzgórze Lecha w Gnieźnie. Niewielki kościół pw. św. Jerzego jest jedną z najstarszych świątyń w mieście, która swoją historią sięga nawet X wieku! Świadczą o tym odkryte przedromańskie, kamienne relikty odsłonięte podczas badań archeologicznych, które przypisały mu funkcje kaplicy grodowej w dawnym grodzie piastowskim. Przedromańska kaplica, podobnie jak katedra została zniszczona podczas najazdu Brzetysława (1038 r.), odbudowana świątynia spłonęła w 1613 roku i dopiero wtedy na jej miejscu wzniesiono obecny barokowy kościół.
Przenieśmy się teraz na południową stronę katedry, gdzie trudno nie zauważyć kolejnego charakterystycznego obiektu Wzgórza Lecha w Gnieźnie – pomnika króla Bolesława Chrobrego. Stoi on w tym miejscu od dwudziestolecia międzywojennego, kiedy to z inicjatywy arcybiskupa Antoniego Laubnitza ustawiono pierwszy pomnik. Zniszczyli go doszczętnie Niemcy podczas II wojny światowej a po wojnie, na tym samym miejscu ustawiono wierną kopię pierwowzoru, stojącą przed katedrą do dnia obecnego.
Stojąc pod pomnikiem widać doskonale kolejny ważny budynek na wzgórzu katedralnym – Pałac Arcybiskupi. Rezydencję prymasów polski zbudowano w 1830 roku według projektu niemieckiego architekta – Karla F. Schinkla, uważanego z jeden z wybitniejszych twórców klasycyzmu. To w nim, podczas swoich pielgrzymek do kraju w 1979 i 1997 roku zatrzymywał się papież Jan Paweł II.
Dodatkowo warto zwrócić uwagę również na katedralną dzwonnicę, odbudowaną w 1973 roku na wzór wcześniejszej konstrukcji z XVIII wieku. Znajdują się w niej cztery dzwony, w tym dzwon św. Wojciecha oraz sygnaturka a nad wejściem znajduje się tablica upamiętniająca fundatora odbudowy – prymasa Wyszyńskiego. Chcących zobaczyć z bliska kościelny dzwon kieruję ku południowej ścianie katedry, gdzie stoi uszkodzony dzwon Bogumił, który spadł z wieży na skutek pożaru w 1945 roku. Pozostałymi obiektami, które możecie minąć poznając Wzgórze Lecha w Gnieźnie to m. in. kanonie (domu księży kanoników), XIX-wieczny pałac biskupi (nie mylić z pałacem arcybiskupim) czy budynki gospodarcze, jak np. lamus.
Nie znajdziecie tutaj gnieźnieńskich królików…
Poznając i odkrywając Wzgórze Lecha w Gnieźnie niestety nie spotkacie, żadnego z gnieźnieńskich królików, czyli niewielkich posążków, przedstawiających króliki w różnych wcieleniach, związanych z historią miasta. Znajdują się one na Trakcie Królewskim w Gnieźnie, który przebiega również przez Wzgórze Lecha, dzięki temu, kilka z nich stoi dosłownie po sąsiedzku.
Najbliższe znajdziecie przy Dolinie Pojednania (Królik Napoleon) oraz bramie na Plac Świętego Wojciecha (Królik Woj Piastowski). Więcej o gnieźnieńskich królikach przeczytacie we wpisie o najciekawszych miejscach i atrakcjach miasta, który już wkrótce na kierunkowo.pl!
Plac Świętego Wojciecha
Wspomniany już Plac św. Wojciecha to ostatnie miejsce, które chciałbym przybliżyć Wam w tym wpisie. Wzgórze Lecha w Gnieźnie od zachodu opada w stronę dużego, zielnego placu, który został nazwany właśnie imieniem patrona Polski. To nie tylko zielona enklawa u stóp historycznego wzgórza, doskonała jako miejsce na chwilę odpoczynku ale również miejsce wielu historycznych wydarzeń.
Plac u stóp katedry w Gnieźnie to miejsce licznych uroczystości i wydarzeń, zarówno kościelnych (odpusty, uroczyste msze polowe) jak i kulturalnych o czym przypomina ołtarz plenerowy oraz pamiątkowa tablica.
kierunkowo.pl dziękuje za miły kontakt, przyjęcie, możliwość przygotowania materiałów do wpisu oraz pomoc merytoryczną w jego przygotowaniu
Wykaz źródeł
- oficjalna strona internetowa Wzgórza Lecha w Gnieźnie – www.wzgorzelecha.pl, link, dostęp z dn. 25.11.2023,
- oficjalna strona internetowa Traktu Królewskiego w Gnieźnie – www.traktkrolewski.gniezno.eu, link, dostęp z dn. 24.11.2023,
- wpis GNIEZNO – Archikatedra Gnieźnieńska – Bazylika Prymasowska Wniebowzięcia NMP na stronie www.szlakpiastowski.pl, link, dostęp z dn. 24.11.2023,
- wpis GNIEZNO – BAZYLIKA PRYMASOWSKA – ŚW. WOJCIECHA na oficjalnej stronie internetowej Archidiecezji Gnieźnieńskiej, link, dostęp z dn. 24.11.2023,
- wpis Drzwi Gnieźnieńskie na oficjalnej stronie internetowej Archidiecezji Gnieźnieńskiej, link, dostęp z dn. 24.11.2023,
- film pt. Jak budowano katedrę? na kanale Archidiecezji Gnieźnieńskiej w serwisie YouTube, link, dostęp z dn. 24.11.2023,
- film pt. Koronacje królewskie w Gnieźnie na kanale Archidiecezji Gnieźnieńskiej w serwisie YouTube, link, dostęp z dn. 24.11.2023,
- film pt. Święty Wojciech i Drzwi Gnieźnieńskie na kanale Muzeum Archidiecezji Gnieźnieńskiej w serwisie YouTube, link, dostęp z dn. 25.11.2023,
- film pt. Pomniki Historii odc. 18 – Gniezno na kanale Narodowego Instytutu Dziedzictwa | TV NID w serwisie YouTube, link, dostęp z dn. 27.11.2023,
- film pt. Pomniki Historii (Wersja dłuższa) – Biskupin, Gniezno, Kórnik na kanale Narodowego Instytutu Dziedzictwa | TV NID w serwisie YouTube, link, dostęp z dn. 27.11.2023,
- wpis Gniezno – Katedra pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny i św. Wojciecha w serwisie www.zabytek.pl, link, dostęp z dn. 29.11.2023,
- wpis Katedra gnieźnieńska na stronie internetowej Miasta Gniezna – www.gniezno.eu, link, dostęp z dn. 29.11.2023,
- wpis Katedra w Gnieźnie w serwisie wielkopolska.travel, link, dostęp z dn. 24.11.2023,
- wpis Wzgórze Lecha w serwisie polska.travel, link, dostęp z dn. 24.11.2023,
- artykuł Gniezno: Zagadka Wzgórza Lecha w serwisie www.focus.pl, link, dostęp z dn. 29.11.2023,
- artykuł Odmierzają czas od wieków. Najstarsze mechanizmy w Polsce w serwisie turystyka.wp.pl, link, dostęp z dn. 29.11.2023,
- wpis Wzgórze Lecha na stronie www.gniezno.home.pl zarchiwizowanej w serwisie www.web.archive.org, link, dostęp z dn. 25.11.2023,
- wpis Gniezno w serwisie pl.wikipedia.org, link, dostęp z dn. 29.11.2023,
- wpis Wzgórze Lecha (Gniezno) w serwisie pl.wikipedia.org, link, dostęp z dn. 24.11.2023,
- wpis Bazylika prymasowska Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Gnieźnie w serwisie pl.wikipedia.org, link, dostęp z dn. 25.11.2023,
- wpis Archiwum Archidiecezjalne w Gnieźnie w serwisie pl.wikipedia.org, link, dostęp z dn. 25.11.2023,
- wpis Wzgórze Katedralne w serwisie pl.wikipedia.org, link, dostęp z dn. 24.11.2023,
- wpis Drzwi Gnieźnieńskie w serwisie pl.wikipedia.org, link, dostęp z dn. 29.11.2023,
- wpis Urban Thelen w serwisie pl.wikipedia.org, link, dostęp z dn. 29.11.2023,
