Średzka Kolej Powiatowa. Atrakcja pod parą! (trasa, ceny, zdjęcia)

Niemalże w samym sercu Wielkopolski, wśród malowniczych, mieniących się soczystą zielenią łąk i pól kursuje Średzka Kolej Powiatowa. Średzka wąskotorówka to jedna z kilku ocalałych do naszych czasów kolei wąskotorowych w regionie, która dzięki pasji i zaangażowaniu jej opiekunów, nadal kursuje po swojej historycznej trasie, umożliwiając nam wyjątkową podróż w czasie. Kolej wąskotorowa w Środzie Wielkopolskiej to sentymentalna podróż dla dorosłych i wyjątkowe, często nowe doświadczenie dla maluchów. Wrażenia potęguje to, że latem kolorowe wagony ciągnięte są przez buchający parą i dymem zabytkowy parowóz! Odkryjcie ciekawostki tej atrakcji, jej historię i dzisiejszy urok z mojego wpisu.

Średzka Kolej Powiatowa – podstawowe informacje

Średzka Kolej Powiatowa to obok m. in. poznańskiej kolejki parkowej Maltanka czy Wyrzyskiej Kolei Powiatowej, jedna z nadal czynnych wąskotorowych kolei w Wielkopolsce. Mimo różnych perypetii losu, nadal pisze swoją, blisko 130-letnią historię.

Obecnie Średzka Kolej Powiatowa jest jedną z największych atrakcji powiatu średzkiego, obok m. in. dworu w Koszutach, rezerwatu archeologicznego w Gieczu i malowniczego Zaniemyśla z Wyspą Edwarda.

Historia Średzkiej Kolei Powiatowej

Historia Średzkiej Kolei Powiatowej sięga 1898 roku, kiedy to rozpoczęto budowę pierwszych jej odcinków: Kobylepole – Główna (dzisiaj Poznań Wschód) oraz Kobylepole – Środa Wielkopolska. Po kilku latach budowy, dokładnie 23 czerwca 1902 roku Średzka Kolej Powiatowa (wówczas Schrodaer Kreisbahn) oficjalnie rozpoczęła swoją działalność i kursy. Kilka lat później, w 1910 roku otwarto linię pomiędzy Środą Wielkopolską a Zaniemyślem. W okresie II Rzeczypospolitej średzka kolej liczyła ok. 118 km długości, będąc tym samym jedną z najbardziej rozwiniętych samorządowych sieci kolejowych w kraju. Co ciekawe, jako jedna z nielicznych przynosiła spore dochody, dzięki którym prężnie się rozwijała. Okres II wojny światowej przyniósł pierwsze problemy, które jednak nie doprowadziły do poważniejszych zniszczeń. Po wojnie były nawet plany jej dalszej rozbudowy, jednak zrezygnowano z nich na skutek nacjonalizacji kolei samorządowych, w związku z czym od 1949 roku Średzka Kolej Powiatowa znalazła się w strukturach PKP. Z racji budowy w Poznaniu Jeziora Maltańskiego, w 1952 roku rozebrano fragment linii średzkiej kolei a dodatkowo w tym samym roku, podjęto decyzję o przebudowie innych odcinków i zmianie rozstawu torów z 1000 mm na 750 mm (w ramach krajowej standaryzacji). Prace zakończono w 1954 roku i w związku z tym, konieczna była całkowita wymiana taboru, w ramach której do Środy trafiły m. in. nowe parowozy Px48.

Niestety kolejne lata to początek powolnego schyłku średzkiej wąskotorówki i spadku zainteresowania jej przewozami. Doprowadziło to, do zawieszenia w 1968 roku połączeń pasażerskich do Poznania a na początku lat 70. XX wieku, rozbiórki wszystkich linii bocznych. Kilka lat później rozebrano również linię do poznańskiego Kobylegopola a kursowanie pociągów ograniczyło się do przejazdów na trasie Środa Wielkopolska – Zaniemyśl. Kursy pasażerskie i przewozy towarowe zakończono w 2001 roku. Rok po zamknięciu ruchu, Średzka Kolej Dojazdowa wróciła pod zarząd powiatu średzkiego, jednak dopiero po długich 8 latach trwania procedur, kolejka stała się formalnie ponownie własnością powiatu. W 2011 roku przywrócono kolejce historyczną nazwę. Niestety trzy lata później konieczne było jej ponowne zamknięcie, na skutek problemów i rożnych perturbacji formalnych oraz finansowych. Cenny zabytek techniki kolejowej udało się jednak wskrzesić staraniem prywatnych osób, tworzących Towarzystwo Przyjaciół Kolejki Średzkiej „Bana”, które to od 2015 roku zostało zarządcą kolejki. Intensywne prace i niebywałe zaangażowanie miłośników kolei sprawiło, że w 2016 roku pociągi Średzkiej Kolei Powiatowej ponownie ruszyły na szlak! Obecnie realizują w sezonie letnim przewozy turystyczne oraz kursy na zamówienie, będąc jedną z ciekawszych atrakcji regionu.

Skansen Średzkiej Kolei Powiatowej w Poznaniu

Pamięć o Średzkiej Kolei Powiatowej podtrzymywana jest również w Poznaniu, do którego dawniej dojeżdżała i w którym powstała jej pierwsza linia. Na poznańskich Ratajach, w miejscu gdzie dawniej przebiegała jej trasa, stworzono niewielki skansen kolejowy, przybliżający jej historię oraz prezentujący dawny tabor.

Więcej o tym miejscu możecie przeczytać w osobnych moich wpisach – Skansen Średzkiej Kolei Powiatowej w Poznaniu oraz Ale “bana”! Poznajcie poznański Park Rataje i skansen kolejowy

Lokalizacja i obecna trasa

Obecnie Średzka Kolej Powiatowa kursuje na ok. 14-kilometrowej trasie pomiędzy Środą Wielkopolską a Zaniemyślem. Centralnym jej punktem jest zabytkowa parowozownia w Środzie Wielkopolskiej, znajdująca się pod samą średzką cukrownią, widoczną z daleka.

Średzka wąskotorówka znajduje się w centralnej Wielkopolsce i jest oddalona o ok. 30 km od Poznania, ok. 23 km do Wrześni, ok. 60 km od Leszna i ok. 75 km od Kalisza.

Średzka Kolej Powiatowa bez tajemnic!

Średzka Kolej Powiatowa to wąskotorowy skarb, który nadal realizuje kursy zabytkowymi wagonami, ciągniętymi przez lokomotywy parowe. Jest ona jedną z ostatnich kolei w Polsce, gdzie można wyruszyć w podróż za buchającym dymem parowozem i zanurzyć się w wyjątkowej atmosferze dawnych podróży.

Pełna uroku podróż przez malownicze, zielone pola Wielkopolski to tylko jedna z przygód jaką możecie przeżyć odwiedzając to miejsce. Dodatkowych wrażeń na pewno dostarczy Wam zwiedzenie zabytkowej parowozowni i przede wszystkim możliwość spotkania opiekunów średzkiej wąskotorówki, którzy przepełnieni swoją pasją mogliby opowiadać o niej całymi godzinami.

Rodzinna atrakcja wśród buchającej pary!

Kolej wąskotorowa w Środzie Wielkopolskiej to oczywiście zabytek techniki i gratka dla miłośników żelaznych szlaków, ale również a może nawet przede wszystkim atrakcja dla każdego, kto chciałby poczuć smak kolejowej podroży w czasie.

Buchające dymem parowozy, zabytkowe wagony i leniwa przejażdżka wśród okolicznych pól i łąk ucieszy zarówno dzieci, dorosłych jak i seniorów. Dzięki temu średzka wąskotorówka to doskonały pomysł na rodzinną wycieczkę, pełną przygód i wrażeń.

Klimat kolei sprzed lat…

Podróż w czasie rozpoczyna się jeszcze przed ruszeniem pociągu ze stacji. W klimatycznej kasie biletowej nabędziecie stylizowane bilety, później udacie się na peron z retro tablicami, na którym usłyszycie nawet zapowiedzi pociągu jak wiele lat temu. Na nim wejdziecie do zabytkowego wagonu, wyglądającego zupełnie inaczej niż obecne składy, co na każdym z Was zrobi duże wrażenie. Po drodze do wagonu miniecie jeszcze rozgrzany parowóz, buchający dymem i parą z komina.

Tyle na początek, a przecież jeszcze nie ruszyliście ze stacji. Po gwizdku parowóz buchnie parą i dymem po czy delikatnie ruszy, ciągnąc za sobą liczący kilka wagonów skład. Podczas jazdy zostaną Wam skasowane bilety starym, metalowym kasownikiem przez obsługę, ubraną w stylizowany kolejowy mundur. Na pewno też będziecie otwierać stare okna wagonów, aby wychylić się i zobaczyć buchający z lokomotywy dym. Na końcu trasy w Zaniemyślu, obowiązkowo musicie jeszcze wejść do dworca kolejowego, który zachował swój zjawiskowy wygląd sprzed lat. To jest właśnie klimat jaki ma Średzka Kolej Powiatowa!

Średzka Kolej Powiatowa – trasa i stacje kolejki

Kwintesencją dla wielu z Was będzie jednak sama podróż, która trwa około godziny w jedną stronę i biegnie pośród pól, łąk i niewielkich, okolicznych miejscowości.

Nie ma tym żadnego przypadku, ponieważ w Środzie Wielkopolskiej znajduje się jedna z największych w kraju cukrowni (funkcjonuje od 1880 roku). Do niej m. in. Średzka Kolej Powiatowa woziła płody rolne, dlatego też w jej sąsiedztwie zlokalizowano parowozownię i stację początkową ŚKP.

Na trasie poza stacją “Środa Miasto” znajdziecie jeszcze 4 stacje i 3 przystanki, na których zatrzymuje się średzka wąskotorówka.

Stacja “Środa Miasto”

Stacja “Środa Miasto” to domyślnie stacja początkowa Średzkiej Kolei Powiatowej, z której najwięcej pasażerów wyrusza na kolejową retro podróż.

Stacja “Zaniemyśl”

Na drugim końcu trasy znajduje się stacja “Zaniemyśl”, która nie tylko kończy bieg pociągu ale również urzeka budynkiem dworca z klimatyczną poczekalnią, gdzie może odnieść wrażenie, że czas się zatrzymał.

Z reguły pociąg w Zaniemyślu zatrzymuje się na około godzinę. W tym czasie lokomotywa przetaczana jest na czoło składu a Wy macie chwilę na spacer po miasteczku, kawę, lody czy pamiątkowe zdjęcia. Co ciekawego warto zobaczyć odwiedzając Zaniemyśl, dowiecie się z mojego innego wpisu – Zaniemyśl. Co za odprężające miejsce! (atrakcje, dojazd, parking)

Pozostałe stacje

Na pierwszą z pozostałych stacji, dojedziecie w kilka minut a jest nią “Środa Wąskotorowa”. Znajduje się ona zaledwie 700 m od stacji początkowej, niedaleko stacji kolejowej Polskich Kolei Państwowych “Środa Wielkopolska”, na linii 272 (Kluczbork – Poznań Główny).

Kolejne stacje i przystanki rozciągają się na całej, 14-kilometrowej trasie i umożliwiają wsiadanie i wysiadanie pasażerom. Większość z nich jedzie jednak do końca, czyli Zaniemyśla lub Środy Wielkopolskiej w powrotnym kierunku.

Stacja “Annopol” – Browar Gzub

Odkrywcy kolejnych ciekawych miejsc i atrakcji powinni zwrócić szczególną uwagę na stacje “Annopol”, która znajduje się niedaleko regionalnego Browaru Gzub. To lokalny browar, w którym warzy się naprawdę dobre, rzemieślnicze piwo z dobrej jakości składników!

Tabor kolei wąskotorowej w Środzie Wielkopolskiej

Czas poznać tabor średzkiej wąskotorówki, który sprawia, że skryte wśród pól szlaki ożywiają i stają się miejscem niezwykłych podróży. Oczywiście najbardziej zachwycające w kolejowym taborze są parowozy, które kursują na trasach Średzkiej Kolei Powiatowej już ponad 100 lat (jeden z najdłuższych stażów taboru parowego w Europie).

Uzupełniają je wagony różnego rodzaju oraz pojazdy specjalne, jak np. drezyna, pług odśnieżny czy odchwaszczarka, przemianowana obecnie w… wesołą, niebieską lokomotywę z bajki dla dzieci. Wiele z parowozów, wagonów i pojazdów zostało gruntownie wyremontowanych, często własnymi siłami opiekunów ŚKP.

Lokomotywy

Obecnie w taborze średzkiej wąskotorówki są dwa parowozy: Px48-1756 z 1951 roku i Px48-1920 z 1955 roku. Oba w ostatnich latach przeszły generalne remonty, dzięki czemu nie tylko niezawodnie pełnią swoja służbę ale także zjawiskowo się prezentują!

Skład lokomotyw uzupełniają lokomotywy spalinowe: Lyd1-210 z 1967 roku i Lyd2-63 z 1981 roku, które wyjeżdżają na szlak przy mniej sprzyjających warunkach do uruchomienia parowozów.

Parowozowe ciekawostki

Kilka ciekawostek o parowozach Średzkiej Kolei Powiatowej:

• rozpalanie i przygotowywane parowozu do służby trwa nawet 6 godzin,
• moc silnika parowego wynosi ok. 180 KM, porównywalnie do dobrego samochodu a mimo to, parowóz może uciągnąć skład ważący nawet 300 t,
• przed wyjazdem na trasę, parowóz zabiera od 4-6 metrów sześciennych wody i nawet 4 t węgla,
• parowozy ciągną skład z prędkością 25-30 km/h,
• pusty parowóz waży ok. 18 t,

Wagony średzkiej wąskotorówki

Tabor trakcyjny, czyli lokomotywy stanowi mniejszość taboru kolei wąskotorowej w Środzie Wielkopolskiej. Większość to różnego typu wagony i pojazdy specjalne. Wśród wagonów najbardziej zaciekawić powinny Was wagony osobowe, których średzka wąskotorówka ma kilkanaście (kilka oczekuje na naprawę).

Najczęściej na szlak wyjeżdżają wagony typu 1Aw (zamknięte / kryte) oraz wagony letnie, powstałe na bazie krytych wagonów towarowych. Wagony typu 1Aw pochodzą z lat 50. XX wieku, “letniaki” to wagony wyprodukowane w latach 90. XX wieku. Oprócz nich kolej wąskotorowa w Środzie Wielkopolskiej posiada również 3 wagony typu A20DP, które czekają na wykonanie niezbędnych napraw aby mogły wrócić na trasę oraz wagony służbowe (bagażowo-pocztowy) i towarowe.

Parowozownia w Środzie Wielkopolskiej

Cały tabor ma swój dom w zabytkowej, średzkiej parowozowni. Uruchomiono ją w 1900 roku, jako parowozownię pomocniczą w której stacjonowały parowozy wąskotorowe.

Obecnie pełni funkcję jedynej parowozowni Średzkiej Kolei Powiatowej. To w niej przygotowywane są składy do jazdy, rozpalane parowozy, uruchamiane lokomotywy spalinowe, uzupełniane zapasy wody i paliwa a także wykonywane remonty taboru.

Możecie ją zwiedzić w towarzystwie obsługi i opiekunów ŚKP, którzy chętnie opowiedzą Wam o jej codziennym życiu, ciekawostkach ale też pracach, które są w niej wykonywane.

Galeria zdjęć – kolej wąskotorowa w Środzie Wielkopolskiej

Fascynujący świat Średzkiej Kolei Powiatowej najlepiej prezentuje się na fotografiach, dlatego poniżej zamieszczam jeszcze małą galerię zdjęć ze średzkiej wąskotorówki.

Opiekunowie Średzkiej Kolei Powiatowej

Pisząc i przybliżając Średzką Kolej Powiatową nie można zapomnieć o osobach, dzięki którym to miejsce nadal funkcjonuje, żyje i pozwala nam przeżyć wyjątkową przygodę. Wszyscy oni zrzeszeni są w Towarzystwie Przyjaciół Kolejki Średzkiej „Bana”, które od 2007 roku jest zarządcą średzkiej wąskotorówki. Oprócz bieżącej obsługi kursów turystycznych i specjalnych, pasjonaci i miłośnicy kolei wąskotorowej w Środzie Wielkopolskiej z TPKŚ “Bana” ciężko pracują nad utrzymaniem i remontami taboru oraz parowozowni a także spełnieniem wymogów, stawianych przez Urząd Transportu Kolejowego dla przewoźnika kolejowego.

Dodatkowo dzięki zdobytemu doświadczeniu i wyposażeniu parowozowni, są oni również w stanie samemu przeprowadzać generalne remonty taboru, nie tylko własnego ale też innych przewoźników. Ogółem Towarzystwo liczy około 30 osób, które najczęściej w ramach wolontariatu, działają dla dobra bezcennego zabytku techniki i jednej z najciekawszych kolei wąskotorowych w Wielkopolsce! Dlatego z przyjemnością wyróżnię to miejsce oznaczeniem #miejsce stworzone z pasji!

Chciałbym również w tym miejscu podziękować osobom, które miałem przyjemność poznać podczas przejazdu a w szczególności Pani Natalii, która najbardziej przyczyniła się do tej współpracy i powstania niniejszego wpisu.

Praktyczne informacje

Na koniec wpisu chciałbym podzielić się z Wami jeszcze porcją praktycznych informacji i wskazówek, które powinny ułatwić Wam zorganizowanie i przeżycie tej wyjątkowej, kolejowej przygody.

Poniżej garść informacji dot. dojazdu, cennika, biletów, pamiątek, atrakcji dla dzieci oraz ciekawych miejsc w okolicy.

Komunikacja i dojazd

Przez Środę Wielkopolską, w której swój bieg rozpoczyna średzka wąskotorówka, przebiega droga krajowa nr 11 oraz droga wojewódzka nr 432. Umożliwiają one wygodny dojazd samochodem, który zaparkować możecie wzdłuż ul. Niedziałkowskiego, przy średzkiej parowozowni.

Oprócz tego, niedaleko średzkiej parowozowni, na stacji “Środa Wielkopolska” zatrzymują się osobowe pociągi m. in. PKP Intercity, POLREGIO czy Kolei Wielkopolskich. Do ŚKP warto dojechać również rowerem, który będziecie mogli przewieźć wagonem towarowym, doczepionym do składu.

Cennik, bilety i rozkład jazdy

Pociągi średzkiej wąskotorówki kursują od maja do września, według obowiązującego w danym sezonie rozkładu jazdy. Najczęściej składy kolei wąskotorowej w Środzie Wielkopolskiej wyruszają na trasę w weekendy i dni wolne od pracy. Aktualny rozkład jazdy znajdziecie na stronie internetowej Średzkiej Kolei Powiatowej.

Sklepik, pamiątki i toaleta

Na stacji Zaniemyśl, w budynku dworca kolejowego znajduje się sklepik. Podczas postoju pociągu, możecie kupić w nim kawę, napoje, przekąski i bardzo ciekawe, personalizowane pamiątki, które spodobają się dzieciom jak i dorosłym.

Pamiątki możecie kupić również podczas jazdy pociągu, od obsługi która przy okazji kontroli biletów, sprzedaje również swoje drobiazgi. Każdy Wasz zakup wspiera działalność Towarzystwa “Bana” – opiekuna Średzkiej Kolei Powiatowej. Dlatego zachęcam, aby również w ten sposób wspierać tych pełnych pasji ludzi!

Średzka Kolej Powiatowa to atrakcja dla całej rodziny, dlatego pomyślano przy tej okazji, również o podstawowych potrzebach, zazwyczaj najmłodszych pasażerów, w tym oczywiście toalecie:) Stacjonarne toalety znajdują się na stacji Zaniemyśl, a po za nimi dostępne są również toalety w wagonach (pamiętajcie o starej kolejowej zasadzie – nie korzystamy z toalet w czasie, kiedy pociąg stoi).

Średzka Kolej Powiatowa dla dzieci

Średzka Kolej Powiatowa ma wszystko, aby zaciekawić, dać wyjątkowe przeżycia i przygodę najmłodszym. Przejażdżka kolejowym retro składem, toczącym się powoli wśród pól Wielkopolski, będzie dla nich ciekawym doświadczeniem i wyjątkową podróżą w czasie. Kolej wąskotorowa w Środzie Wielkopolskiej jedzie powoli (ok. 30 km/h), nie buja ani nie hałasuje, przez co dzieci się jej nie obawiają i chętnie do niej wsiadają.

Dodatkowo pomaga bardzo miła obsługa, chętnie pozująca do pamiątkowych zdjęć i pokazująca ciekawe zakamarki. Gdyby to nadal nie wystarczyło, wśród pamiątek znajdziecie również kolejowe kolorowanki, które umilą podróż najmłodszym jeszcze bardziej. Furorę wśród dzieci robi jeszcze kolorowa ciuchcia “Tomek”, doskonale znana z dziecięcych bajek!

Ciekawe miejsca w okolicy

Powiat średzki jak i jego najbliższe okolice, pełne są ciekawych miejsc i atrakcji, które warto odwiedzić przybywając w te strony. Kolej wąskotorowa w Środzie Wielkopolskiej to tylko jedna z atrakcji, która sama w sobie łączy kilka kolejnych ciekawych miejsc. Sam Zaniemyśl, do którego nią dojedziecie jest fascynującym miejscem, dającym odpoczynek nad wodami jeziora w najlepszy możliwy sposób (więcej o nim tutaj – Zaniemyśl. Co za odprężające miejsce! (atrakcje, dojazd, parking)).

Kilka kilometrów bliżej Poznania, znajdziecie średzką perełkę, jeden z ponad 100 Pomników Historii – Dwór w Koszutach, będący wyjątkowym zabytkiem i siedzibą Muzeum Ziemi Średzkiej (przeczytacie o nim w innym moim wpisie: Dwór w Koszutach. Mało znany Pomnik Historii w Wielkopolsce). Oprócz niego poznajcie inne pobliskie rezydencje magnackie: Pałac w Rogalinie, Zamek w Kórniku a także ich otoczenie m. in. Arboretum Kórnickie, pomnikowe rogalińskie dęby, Rogaliński Park Krajobrazowy czy położone nieco dalej, cudowne Muzeum Adama Mickiewicza w Śmiełowie – Wasz ZŁOTY KIERUNEK 2023. Nie wspominam nawet o Poznaniu, którego atrakcje zebrałem dla Was tutaj – Poznań. Atrakcje i najciekawsze miejsca

Wąskotorówki na kierunkowo.pl

Jeżeli lubicie polskie koleje wąskotorowe, to sprawdźcie również inne moje wpisy. W kilku z nich, udało mi się opisać inne krajowe wąskotorówki.