Zawodzie w Kaliszu. Poznajcie kaliski gród Piastów!

Zawodzie w Kaliszu to najstarsza część miasta i kawał jego wyjątkowej historii! To właśnie tutaj swoje początki miała jedna z najstarszych osad na ziemiach polskich, która być może była później pragrodem rodu Piastów, z którego ruszyli oni na północ, tworząc we wczesnym średniowieczu zręby państwa polskiego. Historię tego miejsca możecie poznać odwiedzając kaliski gród Piastów – obecnie Rezerwat Archeologiczny w Kaliszu – Zawodziu, który zlokalizowany jest w miejscu średniowiecznej warowni, częściowo zrekonstruowanej dzięki odkryciom i wytężonej pracy archeologów, badaczy oraz historyków. Poznajcie kaliski rezerwat i Zawodzie w Kaliszu z mojego blogowego wpisu!

Zawodzie w Kaliszu – podstawowe informacje

Zawodzie w Kaliszu to najstarsza część miasta, często nazywana jego kolebką, położona nieco na uboczu, ok. 2 km na południe od dzisiejszego śródmieścia. Historia tego miejsca, nie pozwala przejść przez nie obojętnie, bo to właśnie tutaj w okresie wczesnego średniowiecza biło serce kaliskiej warowni – jednego z najważniejszych miejsc związanych z początkami państwa polskiego obok Poznania, Gniezna, Giecza czy Ostrowa Lednickiego!

To właśnie na podmokłych terenach kaliskiego Zawodzia jeszcze w IX wieku, tuż nad brzegiem rzeki Prosny zlokalizowany został kaliski gród Piastów, który w okresie od IX do XIII wieku tworzył najstarsze centrum Kalisza. Obecnie w tym miejscu stoi częściowo zrekonstruowany gród, będący Rezerwatem Archeologicznym – oddziałem Muzeum Okręgowego Ziemi Kaliskiej.

Zawodzie w Kaliszu – historia

Według archeologów dolina Prosny w okolicach Kalisza jest jednym z najstarszych obszarów nieprzerwanego osadnictwa na ziemiach polskich, których historia sięga epoki kamienia łupanego. Badania i odkrycia archeologiczne potwierdziły, że tereny te zamieszkiwała ludność kultury przeworskiej (III w. p.n.e. – V w. n.e.), która założyła tutaj kilkadziesiąt osad, nazywanych przez badaczy “kaliskim skupiskiem osadniczym”. Być może to właśnie o nich, jako starożytna „Kalisia” wspominał aleksandryjski uczony Klaudiusz Ptolemeusz w swoim dziele “Geografia” w II w. n.e. (obecnie przypuszczenia te są podważane przez badaczy o czym piszę szerzej w rozdziale poświęconym historii miasta we wpisie: Atrakcje w Kaliszu oraz najciekawsze miejsca w mieście). Liczne zabytki archeologiczne z okolic Kalisza potwierdzają jednak istnienie w tym miejscu osadnictwa, z okresu funkcjonowania tzw. szlaku bursztynowego (głównie I-II w. n.e.), co tylko mimo wszelkich niepewności potwierdza ponad 18-wieczną historię miasta.

Kaliski gród Piastów

We wczesnym okresie tworzenia się państwa piastowskiego (2. poł. IX w.), spośród luźno skupionych nad Prosną osad powstał na terenie tzw. Gór Szwedzkich (obecne Zawodzie) dobrze umocniony, wczesnośredniowieczny gród obronny, który zlokalizowano w miejscu pogańskiego cmentarzyska z VII – VIII wieku. Kaliski gród szybko zaczął zyskiwać na znaczeniu i już w X wieku gród na Zawodziu rozbudowano. Zdaniem prof. Andrzeja Buko kaliski gród miałby być nawet najważniejszym ówcześnie piastowskim grodem, będąc niejako pragrodem i pierwszą siedzibą rodu Piastów, w której miały powstawać zręby państwa polskiego. Zgodnie z ta opinią, to właśnie z Kalisza Piastowie mieli ruszyć na północ w kierunku Gniezna i Ostrowa Lednickiego, gdzie następnie założyli swoje kolejne ośrodki władzy.

Złoty okres za panowania Mieszka II Starego

Największy rozkwit kaliski gród Piastów przeżywał w okresie rozbicia dzielnicowego, w okresie panowania Mieszka III Starego. Za jego czasów gród ponownie rozbudowano, zbudowano wieżę obronną na kamiennych fundamentach a dodatkowo książę ufundował mennicę oraz romańską kolegiatę, która stanęła na miejscu wcześniejszego drewnianego kościoła (datowanego na XI w.). Kalisz znajdował się wtedy w dzielnicy senioralnej, później był stolicą księstwa kaliskiego i obok Poznania oraz Gniezna był jednym z głównych grodów w Wielkopolsce. Pod koniec XII wieku w kaliskiej kolegiacie pochowani zostali synowie księcia Mieszka III Starego a na początku XIII wieku, zmarł i spoczął w tym samym miejscu sam książę. Po śmierci Mieszka III Starego przez około 30 lat trwały zatargi i walki o władzę nad ziemią kaliską pomiędzy potomkami księcia – Władysławem Laskonogim i jego bratankiem Władysławem Odonicem. Ostatecznie w 1234 roku Kalisz najechał i zawładnął książę śląski Henryk Brodaty. Podczas walk kaliski gród miał znacząco ucierpieć a dodatkowo na skutek zmiany koryta rzeki Prosny, stracił swoja naturalną ochronę.

Schyłek…

Na skutek tego Henryk Brodaty postanowił przenieść gród w bardziej dogodne miejsce, lokalizując go ok. 1,5 na północ, na prawym brzegu Prosny w miejscu obecnego centrum miasta. Zawodzie pierwotnie pozostało ośrodkiem władzy kościelnej, jednak z fundacją w „nowym” Kaliszu kolejnych kościołów, romańska kolegiata również traciła na znaczeniu. Dodatkowo prawobrzeżny gród w 1257 roku otrzymał od Bolesława Pobożnego prawa miejskie, które tylko potwierdziły jego funkcję jako głównego ośrodka w Kaliszu. Od tego czasu stary gród na Zawodziu upadał a kres jego istnienia przypadł na najazd krzyżacki w 1331 roku. Krzyżacy splądrowali i spalili gród a całości dopełnił późniejszy rabunek kamienia ze zburzonej kolegiaty…

Współczesne losy

To wszystko sprawiło, że jeden z najważniejszych piastowskich grodów został zapomniany na kolejne setki lat, aż do pierwszych prac wykopaliskowych w XX wieku. Pierwsze z nich prowadzone były pod kierownictwem Włodzimierza Demetrykiewicza w 1903 roku, kolejne w latach 1958 – 1965 pod kierownictwem Iwony i Krzysztofa Dąbrowskich a następne w latach 1983 – 1992, pod kierownictwem Tadeusza Baranowskiego. Podczas nich natrafiono na fundamenty murowanej budowli sakralnej (uznanej za kolegiatę św. Pawła), relikty XI-wiecznego drewnianego kościoła, linię wałów, relikty wieży obronnej oraz domu mieszkalnego. Odkrycia archeologiczne przyczyniły się do powstania w tym miejscu rezerwatu archeologicznego, którego utworzenie planowano już w latach 60. XX wieku, jednak ostatecznie prace ruszyły dopiero w 1992 roku, kiedy zagospodarowano teren dawnego grodu. Rozbudowę rezerwatu i rekonstrukcje dawnych umocnień oraz zabudowań zrealizowano dopiero w 2008 roku. Obecnie na terenie średniowiecznego grodu na Zawodziu w Kaliszu mieści się Rezerwat Archeologiczny „Kaliski gród Piastów”, będący oddziałem Muzeum Okręgowego Ziemi Kaliskiej. Rezerwat wraz z kaliską katedrą i Muzeum Okręgowym znajdują się na Szlaku Piastowskim – turystycznej trasie po Wielkopolsce i Kujawach, na której znajdują się również m. in. pobliskie Pyzdry, Ląd czy Konin.

Rezerwat Archeologiczny w Kaliszu – lokalizacja

Kalisz jest drugim co do wielkości miastem Wielkopolski, znajdującym się w jej południowo-wschodniej części, ok. 110 km od Poznania. Zawodzie w Kaliszu, na którym znajduje się rekonstrukcja średniowiecznego grodu piastowskiego znajduje się w południowo-wschodniej części miasta.

Rezerwat archeologiczny w Kaliszu, będący oddziałem Muzeum Okręgowego Ziemi Kaliskiej znajduje się dokładnie przy ulicy Bolesława Pobożnego 87, ok. 1,5 km od ścisłego centrum miasta.

Komunikacja i dojazd na Zawodzie w Kaliszu

Najlepszym sposobem poruszania się po mieście jest autobusowa komunikacja miejska. Najbliższym przystankiem, na którym zatrzymują się charakterystyczne żółto-niebieskie autobusy Kaliskich Linii Autobusowych, to przystanek Częstochowska Rypinek, oddalony od rezerwatu o ok. 650 m (dojeżdżają do niego autobusy linii nr 3). Na Zawodzie w Kaliszu możecie dojechać również własnym samochodem. Przez miasto przebiega lub ma w nim początek kilka dróg krajowych i wojewódzkich (m. in. DK12, DK25, DW470, DW442), dzięki którym dojazd samochodem nie powinien stanowić problemu.

Parking

Dla odwiedzających dawny kaliski gród piastowski przygotowano duży, utwardzony i bezpłatny parking przy ulicy Bolesława Pobożnego, znajdujący się ok. 200 metrów od wejścia na teren rezerwatu.

Bilety i zwiedzanie – Rezerwat Archeologiczny w Kaliszu

Rezerwat archeologiczny na Zawodziu w Kaliszu czynny jest za wyjątkiem pojedynczych dni przez cały rok, od wtorku do niedzieli (w poniedziałki jest nieczynny). Wstęp do rezerwatu możliwy jest po zakupie biletów; w sprzedaży poza biletami normalnymi dostępne są również bilety ulgowe, rodzinne, wycieczkowe czy szkolne. Każdy wtorek jest w rezerwacie dniem bezpłatnego wstępu. Dokładne godziny otwarcia rezerwatu i ceny biletów znajdują się na stronie internetowej MOZK.

Rezerwat zwiedzamy indywidualnie, podążając wytyczonymi na jego terenie ścieżkami, prowadzącymi do poszczególnych obiektów i rekonstrukcji. Z racji na mało rozbudowaną informację turystyczną na miejscu, najlepiej poznawać obiekty rezerwatu z pomocą edukatorów i rekonstruktorów, chętnie przybliżających rezerwat, których spotkacie na terenie grodu. Dostępna jest również usługa przewodnicka, która jest dodatkowo płatna.

Zawodzie w Kaliszu – poznajcie Kaliski Gród Piastów!

Zawodzie w Kaliszu to wyjątkowe miejsce na mapie miasta, przez wielu uznawanego za najstarsza osadę na polskiej ziemi. Choć relikty wczesnośredniowiecznego grodu skryte są pod ziemią, możemy doświadczyć historii tego miejsca dzięki rekonstrukcjom średniowiecznych budowli, urządzeń i umocnień, w większości wykonanych w rzeczywistej skali.

Całość uzupełniają rekonstruktorzy, odtworzone wyposażenie chat, niewielka wystawa archeologiczna, wystawa etnograficzna w zabytkowej kaliskiej chacie, zagroda ze zwierzętami hodowanymi jak wieki temu czy cykliczne wydarzenia, organizowane od lat na terenie rezerwatu. Poznajcie Zawodzie w Kaliszu i mieszczący się tutaj rezerwat archeologiczny, którego poznawanie będzie dla Was wspaniałą przygodą!

Rekonstrukcja dawnego grodu Piastów

Przybliżanie atrakcji w Kaliskim Grodzie Piastów zacznijmy od tego, co robi największe wrażenie w rezerwacie archeologicznym, czyli rekonstrukcji historycznych budowli dawnej osady z okresu początków państwa polskiego. W 2008 roku, na podstawie wcześniejszych badań i odkryć archeologicznych w tym miejscu odtworzono częściową zabudowę średniowiecznej warowni, m. in. bramę wjazdową z mostem nad fosą, kilka drewnianych chat, wieżę obronną czy fragment dawnych umocnień drewniano-ziemnych.

Oprócz tego na terenie dawnego grodu odtworzono zarys przyziemia romańskiej świątyni ufundowanej przez Mieszka III Starego, kamienny kopiec-kurhan przypominający, że dawniej funkcjonowało w tym miejscu pogańskie cmentarzysko ciałopalne, liczne repliki średniowiecznych przedmiotów oraz dwie makiety: grodu i kolegiaty.

Most i brama

Najbardziej widowiskową częścią rekonstrukcji grodowych jest brama wjazdowa z blisko 40-metrowym, drewnianym mostem prowadzącym do wnętrza dawnego piastowskiego grodu. To właśnie przechodząc przez most i bramę, znajdującą się w tym miejscu, można było w przeszłości dostać się do kaliskiej, średniowiecznej warowni.

Wieża wjazdowa została wykonana z drewnianych bali, zgodnie z wiedzą pozyskaną w ramach badań archeologicznych. Niestety obecnie (2024) bramy nie otacza już palisada z ostrokołem, która również została zrekonstruowana kilkanaście lat temu.

Kolegiata św. Pawła Apostoła

Średniowieczny gród zlokalizowany na Zawodziu w Kaliszu był jednym z najważniejszych ośrodków władzy piastowskiej, co zostało potwierdzone w połowie XII wieku, kiedy to z fundacji księcia Mieszka III Starego w północnej części grodu (sakralnej) stanęła murowana świątynia w stylu romańskim. Wzniesiono ją w miejscu wcześniejszego drewnianego kościoła, sięgającego początków chrześcijaństwa w Polsce (początku XI w.). Początkowo była budowlą jednonawową z prezbiterialną absydą od wschodu i czworoboczną wieżą od zachodu, później rozbudowany o emporę patronacką wraz z zabudowanymi schodami oraz nawy boczne w wyniku której stał się świątynią trójnawową.

Kaliska romańska kolegiata św. Pawła była jedną z nielicznych wówczas kościołów murowanych w Polsce, obok m. in. poznańskiej katedry czy katedry w Gnieźnie. W jej murach konsekrowano biskupów wrocławskich i płockich a także stała się miejscem wiecznego spoczynku członków rodu Piastów, początkowo synów Mieszka III Starego: Mieszka Młodszego (1193) i Bolesława Mieszkowica (1195). Później spoczął w niej sam książę Mieszko III Stary, a miejsce jego pochówku zostało obecnie wyeksponowane i podkreślone romańską płytą nagrobną ze znakiem krzyża. Kres świetności świątyni nadszedł w XIV wieku po zniszczeniu grodu przez krzyżaków a jej funkcje przejął kościół pw. Najświętszej Marii Panny, obecnie Narodowe Sanktuarium św. Józefa stojący w obecnym centrum miasta.

Rekonstrukcja zarysu kaliskiej kolegiaty, którą wykonano w rzeczywistej skali było jedną z najważniejszych prac przy tworzeniu rezerwatu archeologicznego na Zawodziu w Kaliszu. Oprócz odtworzenia murowanych fundamentów romańskiej kolegiaty, w jej obrębie nakreślono również zarys wcześniejszego drewnianego kościoła, który był niewielką, jednonawową świątynią wzniesioną w konstrukcji zrębowej.

Podgrodzie

Największą rekonstrukcją było zgrupowanie chałup mieszkalnych, które postawiono zgodnie z historycznym układem na podgrodziu. Imitują one zabudowę rezydencjonalno-administracyjnej oraz mieszkalnej części grodu, zlokalizowanej na jego południu. Podczas prac rekonstrukcyjnych wzniesiono 7 budynków mieszkalnych różniących się wielkością, konstrukcją ścian oraz pokryciem dachów.

Wśród nich znalazły się domostwa kowala, rymarza, garncarza, wdowy tkaczki, rycerza oraz chata służebna i chata komesa, czyli możnowładcy zarządzającego grodem. Dodatkowo w niektórych z nich zrekonstruowano również wnętrza, pokazując w ten sposób jak żyli nasi przodkowie setki lat temu. Oczywiście w grodzie nie mieszkali wszyscy mieszkańców tych terenów. W sąsiedztwie warowni znajdowały się jeszcze dwie osady: rzemieślnicza z kościołem św. Wojciecha oraz targowa rozciągająca się na terenie dzisiejszej dzielnicy Stare Miasto.

Co ciekawe, archeolodzy przypuszczają, że w kaliskim grodzie Piastów, mniej więcej w środkowej części grodziska powinno znajdować się również palatium, czyli siedziba książęca z początków państwa polskiego (analogiczna jak palatium w Poznaniu czy palatium na Ostrowie Lednickim). Niestety w ramach dotychczasowych wykopalisk nie natrafiono na jego relikty…

Zagroda dla zwierząt

Na terenie rezerwatu utworzono również zagrodę zwierząt gospodarskich, które to w ramach praktykowania archeologii eksperymentalnej hodowane są tutaj podobnie jak robili to Piastowie setki lat temu.

W zagrodzie będziecie mogli spotkać m. in. kozy, owce wrzosówki, kury a nawet osła. Szczególnie to miejsce podoba się najmłodszym zwiedzającym:)

W 2022 roku budynek przeszedł gruntowna renowację w ramach której m. in. pokryto go nową strzechą, wymieniono drewniane podłogi i stolarkę okienną, dzięki czemu zachwyca swoim urokiem jeszcze bardziej. Za sprawą bieli swojej elewacji nazywany jest „Białą chatą”. Równie urokliwe są jej wnętrza, gdzie prezentowane jest wyposażenie i wystrój typowej chaty wiejskiej z obszaru Ziemi Kaliskiej z okresu XVIII-XIX wieku.

Jest ona jednocześnie bardzo klimatyczną i oddającą ducha ówczesnej epoki wystawą etnograficzną, prezentującą w najlepszy możliwy sposób miejscową kulturę ludową. Lubiących takie etnograficzne wystawy, szczególnie z terenu Wielkopolski zachęcam do odwiedzenia przepięknego skansenu w Dziekanowicach (opisałem go w osobnym wpisie: Wielkopolski Park Etnograficzny. Piękny skansen wielkopolskiej wsi), gdzie m. in. znajduje się zabytkowa zagroda z niedalekiej Wolicy czy chałupa z podkaliskich Godzieszy Wielkich.

Wystawa archeologiczna

W budynku bramnym, w którym znajduje się wejście główne na teren rezerwatu i kasa biletowa, dodatkowo przygotowana została niewielka wystawa archeologiczna, prezentują część zbiorów które posiada Muzeum Okręgowe Ziemi Kaliskiej, którego oddziałem jest rezerwat archeologiczny Zawodzie w Kaliszu.

Na niewielkiej przestrzeni przybliżana jest historia badań prowadzonych na terenie kaliskiego grodu piastowskiego oraz część wyników prac badawczych, dzięki którym nie tylko udało pozyskać się bezcenne zabytki z okresu wczesnego średniowiecza ale również dowiedzieć się, jak wyglądał kaliski gród a następnie go zrekonstruować.

Rekonstruktorzy i edukatorzy rezerwatu

Statyczna rekonstrukcja i ekspozycja staje się jeszcze bardziej ciekawa za sprawą pracowników rezerwatu, będącymi zarówno edukatorami jak i rekonstruktorami, osobiście prezentującymi dawne stroje, rzemiosła, zwyczaje czy codzienne zajęcia. Dzięki nim odkrywanie historii piastowskiego grodu w Kaliszu staje się jeszcze większą przygodą!

Chcąc uatrakcyjnić swoją ofertę rezerwat archeologiczny organizuje warsztaty archeologiczne, żywe lekcje historii, rekonstrukcje historyczne czy imprezy plenerowe (m. in. wiosenny Jarmark Archeologiczny czy odbywająca się latem Biesiada Piastowska), które są doskonałą okazją do częstszego odwiedzenia tego miejsca. Sam odwiedziłem Zawodzie w Kaliszu właśnie podczas wiosennego Jarmarku Archeologicznego w 2024 roku, dzięki czemu miałem okazje spotkać, poznać i uwiecznić na zdjęciach tak wiele atrakcji i osób wcielających się w średniowiecznych mieszkańców kaliskiego grodu.

Jarmark Archeologiczny

Organizowany od niemal 30 lat corocznie na wiosnę (maj-czerwiec) Jarmark Archeologiczny za Zawodziu w Kaliszu to jedna z najlepszych okazji do odkrywania uroków życia średniowiecznych pogan i tak dobrze znanych nam z lekcji historii Piastów w kaliskim rezerwacie archeologicznym. Kaliski Gród Piastów pełen jest wtedy atrakcji, zamienia się w wielki jarmark i tętniącą życiem osadę, pełną rzemieślników i miłośników wieków średnich.

Podczas niego możecie nie tylko podglądać rekonstruktorów przy ich pokazach ale również spróbować swoich sił w niektórych dawnych czynnościach. Zadowoleni będą też miłośnicy dobrego jedzenia, bo i strawa tego dnia pełna jest wyjątkowych smaków. Co bardzo ważne, nie musicie obawiać się podczas niego kolejek i tłumów, bo rozległy teren rezerwatu mieści bez problemu zarówno wystawców jak i gości Jarmarku Archeologicznego.

Rękodzielnicy, ludzie średniowiecza i ich wyroby

Choć rekonstruktorów możecie spotkać w kaliskim grodzie niemal codziennie, plenerowe imprezy jak np. Jarmark Archeologiczny, to czas kiedy przybywa ich do Kalisza wyjątkowo wielu. Podczas Jarmarku Archeologicznego 2024 można było zobaczyć m. in. garncarza, kowala, kupca, sokolnika, łucznika, wojów, rycerzy, wikliniarza a także średniowiecznych muzykantów i grajków.

Wielu z nich poza pięknymi, średniowiecznymi ubiorami i niezwykłymi opowieściami o swojej pasji, umożliwiało kupno ich wyrobów. A było w czym wybierać, bo można było zakupić zarówno drewniane zabawki, przyprawy, ozdoby, biżuterię, przybory kuchenne a nawet naturalny ocet żywy, produkowany tradycyjnymi metodami.

Chętni mogli też skorzystać z okazji do postrzelania z łuku, poskromienia jastrzębia czy przebrania się za piastowskiego woja. Najmłodsi mogli nawet przejechać się na kucyku! Świetna rozrywka dla całej rodziny – polecam!

Galeria zdjęć z Jarmarku AD2024

Poniżej niewielka galeria zdjęć z XXIX Jarmarku Archeologicznego, który odbył się w 2024 roku pod hasłem „Dzień Targowy”.

Po więcej wspomnień z tego i innych wydarzeń w Rezerwacie Archeologicznym Zawodzie w Kaliszu odsyłam do strony internetowej Muzeum Okręgowego Ziemi Kaliskiej i strony rezerwatu w serwisie Facebook.

Odkryjcie więcej atrakcji w Kaliszu!

Rezerwat Archeologiczny to tylko jedna z atrakcji Kalisza, nieco oddalona od ich największego skupiska, czyli obecnego centrum miasta. Mimo to, Zawodzie w Kaliszu skrywa jeszcze jedną ciekawa budowlę, absolutnie wyjątkową na mapie miasta – niewielki, drewniany kościółek pw. św. Wojciecha, sąsiadujący z rezerwatem.

Kościół św. Wojciecha na Zawodziu w Kaliszu

Skryty pośród obficie zielonych drzew kościół pw. św. Wojciecha na Zawodziu w Kaliszu to jedyny drewniany kościół w mieście, którego historia sięga najprawdopodobniej końca XII wieku. Wtedy to na podgrodziu ówczesnego Kalisza, wzniesiono w tym miejscu pierwszą świątynię, która na pewno nie dotrwała do naszych czasów. Dzisiejszy kościół wzniesiono (lub gruntownie wyremontowano) w 1798 roku.

Niewielki kościół św. Wojciecha na Zawodziu to skromna, jednonawowa świątynia zwieńczona sygnaturką. Obok kościoła stoi drewniana dzwonnica z późniejszego okresu. Ze względu na małą ilość odprawianych w kościele nabożeństw i mszy (zaledwie 4 msze w ciągu roku), trudno zajrzeć do jego wnętrza, które skrywa skromne ale jednocześnie ciekawe i zabytkowe wyposażenie.

Atrakcje centrum miasta

Kalisz to jedno z największych i najpiękniejszych miast Wielkopolski, które skrywa w sobie wiele ciekawych miejsc i atrakcji. Wśród nich znajdziecie zarówno wyjątkowe zabytki, efektowne ekspozycje, klimatyczne i malownicze zakątki a także wiele dającej wytchnienia zieleni.

Najciekawszym miejscem w Kaliszu jest moim zdaniem multimedialna ekspozycja w gmachu ratusza (możecie poznać ją z mojego wpisu – Wieża Ratuszowa w Kaliszu. Atrakcja, która zaskakuje i zachwyca!), którą wyróżniłem tytułem ZŁOTEGO KIERUNKU 2023. To nie tylko wyjątkowa opowieść o historii miasta i samym ratuszu ale również doskonały punkt widokowy na ratuszowej wieży, z którego dostrzeżecie kolejne ciekawe miejsca w mieście, które też zebrałem dla Was we wpisie – Atrakcje w Kaliszu oraz najciekawsze miejsca w mieście.

Spośród nich polecam Wam szczególnie wstąpić do katedry pw. św. Mikołaja, kaliskiego skarbca znajdującego się w murach sanktuarium św. Józefa, wyjątkowego w każdym calu Muzeum im. Osiakowskich oraz najstarszego w Polsce Parku Miejskiego, uznawanego przez wielu za najpiękniejszy w kraju! Kilka z tych miejsc znajduje się na najstarszym szlaku turystycznym w Polsce – Szlaku Piastowskim, który najlepiej poznać w Pobiedziskach, gdzie znajduje się Skansen Miniatur Szlaku Piastowskiego.