Jestem rozkochany w Ziemi Kłodzkiej od kiedy pierwszy raz dotarłem w te strony a był to chyba 2005 rok. Po prostu uwielbiam ten zakątek Polski, który mimo że nie miał łatwej historii, dzisiaj jest w całości fantastyczną atrakcją turystyczną. Te malownicze obszary nie tylko zachwycają zabytkami i pięknymi krajobrazami, lecz także kryją w sobie kulturowe dziedzictwo, które przez stulecia tworzyły trzy narody: Niemcy, Czesi i oczywiście Polacy. Najciekawsze dla każdego podróżnika są jednak atrakcje Kotliny Kłodzkiej oraz atrakcje całej ziemi kłodzkiej, które zapraszają do odkrycia swoich sekretów i umożliwiają przeżycie niezapomnianej przygody! Poznajcie mój mikroprzewodnik po tych fascynujących terenach!
Podstawowe informacje o regionie
Nim przybliżę Wam najciekawsze atrakcje ziemi kłodzkiej i Kotliny Kłodzkiej, garść bardzo podstawowych i praktycznych informacji, które wprowadzą Wam w ten przepiękny region, pomogą zlokalizować go na mapie i zaplanować dojazd do niego.
Kotlina Kłodzka a Ziemia Kłodzka
Na początek wyjaśnijmy różnice między Kotliną Kłodzka a ziemią kłodzką, które często są ze sobą utożsamiane lub mylnie nawzajem nazywane. Rzeczywistość jest taka, że ziemia kłodzka to kraina historyczna, której częścią jest mniejsza obszarowo Kotlina Kłodzka, czyli kraina geograficzna będąca jedną z mezoregionów znajdujących się na ziemi kłodzkiej.
W 2018 roku zaktualizowano wykaz mezoregionów, w wyniku czego wyodrębniono osobno Kotlinę Kłodzką (1) oraz Rów Górnej Nysy (2), który wcześniej był określany jako mikroregion Kotliny Kłodzkiej. Oba te mezoregiony w całości znajdują się na ziemi kłodzkiej (3) – numeracja odpowiada oznaczeniom na mapie.
Warto też podkreślić, że wbrew powszechnym opiniom ziemia kłodzka nie jest częścią historycznego Śląska i lezy na południe od historycznego Dolnego Śląska, mimo, że od 1999 roku należy do województwa dolnośląskiego. Obszar ziemi kłodzkiej pokrywa się z historycznym hrabstwem kłodzkim (istniejącym w latach 1459–1816). Obejmuje on część Sudetów Środkowych i Wschodnich, w jego centrum znajduje się Kotlina Kłodzka, którą otaczają głównie pasma górskie, takie jak np. Góry Orlickie, Góry Stołowe, Masyw Śnieżnika, Góry Bystrzyckie czy tylko częściowo znajdujące się na ziemi kłodzkiej Góry Bardzkie oraz Góry Złote.
Historia regionu
Chcąc poznać historię regionu warto cofnąć się do starożytności, kiedy to przez te tereny przebiegała jedna z nitek sławnego szlaku bursztynowego. W X wieku tereny te należały do czeskiego rodu Sławnikowiców, stanowiąc część Królestwa Czeskiego. Na przełomie X i XI wieku ziemia kłodzka znalazła się pod panowaniem najpierw Mieszka I a później Bolesława Chrobrego, jednak stale toczyły się polsko-czeskie zmagania o panowanie na tym regionem. Zakończył je dopiero w 1137 roku pokój kłodzki, zawarty pomiędzy księciem Bolesławem Krzywoustym a czeskim księciem Sobiesławem I, który potwierdził przynależność ziemi kłodzkiej do Czech. W kolejnych stuleciach ziemią kłodzką władali Piastowie śląscy, jako lennicy króla Czech. W 1458 roku ziemia kłodzka stała się osobistą posiadłością czeskiego wielkorządcy (później króla Czech) Jerzego z Podiebradowa, który rok później podniósł rangę ziemi kłodzkiej do hrabstwa Królestwa Czech. W 1501 r. całe hrabstwo odkupił od Podiebradów Ulrich von Hardeck, które następnie w 1526 r. przeszło pod panowanie Habsburgów (całkowicie wykupili je w 1567 roku).
Kilkadziesiąt lat później region objęła wojna trzydziestoletnia (1618–1648), która doprowadziła do wielu zniszczeń oraz dużych strat wśród mieszkańców. W kolejnym stuleciu ziemia kłodzka była jedną z aren wojen śląskich, po których na mocy traktatu pokojowego przeszła pod panowanie Prus. W 1871 roku wraz z Prusami weszło w skład II Rzeszy Niemieckiej. Po II wojnie światowej ziemia kłodzka została włączona do Polski, co w pierwszych latach po wojnie było przedmiotem sporu polsko-czechosłowackiego. Kwestie konfliktu granicznego pomiędzy Polską a Czechami ukrywała cenzura PRL i spory graniczne uregulowano dopiero w 1958 roku. Krótko po wojnie miejscową ludność wysiedlono a na ich miejsce sprowadzono Polaków ze wschodu. Kotlina Kłodzka i okoliczne regiony po wojnie były głównie terenami przemysłowymi i rolniczymi, choć z racji powojennych przesiedleń region nie rozwijał się zbyt prężnie. Nietypowy górski klimat i warunki gruntowe nie ułatwiały prowadzenia upraw przesiedleńcom z nizin a przemysł popadł w kryzys, na skutek czego zamykano zakłady i kopalnie. Dopiero z końcem XX wieku nastąpiło ożywienie regionu i jego powolny rozwój z racji rozwijającej się turystyki. W 1997 roku region ten został mocno dotknięty powodzią tysiąclecia, po której rewitalizacja trwała przez kolejne kilkanaście lat. Obecnie to głównie popularny region turystyczny i uzdrowiskowy a także rozwijający się w dziedzinie rolnictwa, gospodarki drzewnej i mniejszego przemysłu.
Lokalizacja
Ziemia kłodzka położona jest w południowej części dzisiejszego województwa dolnośląskiego, około 70 km na południe od stolicy województwa – Wrocławia.
Obszar historycznej ziemi kłodzkiej niemal w całości obejmuje dzisiejszy powiat kłodzki, którego stolicą jest Kłodzko.
Komunikacja i dojazd
Kotlina Kłodzka i ziemia kłodzka jest dobrze skomunikowana z resztą regionu i pośrednio z całym krajem. Przez region przebiega kilka szlaków kolejowych i rozbudowana sieć dróg, przez co dojazd i poruszanie się po tych okolicach nie jest niczym skomplikowanym. W pierwszej kolejności polecam skorzystanie z połączeń kolejowych, które realizują tutaj Koleje Dolnośląskie, PKP Intercity i POLREGIO. Przez region przebiega kilka linii kolejowych krzyżujących się ze sobą w Kłodzku, tworząc promienistą siatkę kolejową rozchodzącą się w czterech kierunkach, pozwalając na dotarcie pociągiem do rożnych zakątków Ziemi Kłodzkiej i z różnych zakątków Dolnego Śląska, m. in. okolic Wałbrzycha, Jeleniej Góry czy oczywiście Wrocławia.
Podobnie sprawa wygląda również jeżeli chodzi o szlaki drogowe. Przez Kotlinę Kłodzką i ziemię kłodzką przebiegają m. in. drogi krajowe 8, 33 i 46 oraz drogi wojewódzkie, dzięki czemu dojazd do ziemi kłodzkiej i poruszanie się po niej jest możliwie szybkie i komfortowe. Oprócz możliwości dotarcia własnym samochodem, warto skorzystać również z komunikacji autobusowej. Swoje połączenia oferuje m. in. lokalny PKS Kłodzko, międzyregionalny Flixbus oraz prywatni przewoźnicy. Dodatkowo w regionie wytyczono i oznakowano setki kilometrów szlaków turystycznych, łączących najważniejsze miasta, miejscowości i atrakcje turystyczne.
Tylko na kierunkowo.pl!
Wyjątkowy e-book “MIKROPODRÓŻE” już dostępny! Ponad 700 podróżniczych inspiracji z Wielkopolski, Pomorza i Dolnego Śląska, blisko 260 kolorowych zdjęć, 5 gotowych planów mikropodróży, setki praktycznych porad i wskazówek tworzących najobszerniejszy poradnik, poświęcony krótkim formom podróżowania, liczący aż 294 strony!Poznajcie atrakcje Kotliny Kłodzkiej i okolic!
Kotlina Kłodzka i jej atrakcje a także wszystkie ciekawe miejsca ziemi kłodzkiej są jednym z moich ulubionych kierunków podróży, do których chętnie wracam od ponad 15 lat. W wielu z tych miejsc i atrakcji ziemi kłodzkiej byłem już kilkukrotnie i za każdym razem odkrywałem w nich coś nowego i ciekawego, jednocześnie czując ponownie niedosyt w chwili kiedy je opuszczałem. Bez wątpienia ziemia kłodzka i jej atrakcje to doskonała inspiracja do wspaniałej podróży, również w rodzinnym gronie.
Stworzenie tego wpisu było dla mnie przyjemną powinnością, bo chciałbym szczerze zachęcić Was do tego aby odwiedzić najciekawsze miejsca i atrakcje Kotliny Kłodzkiej ale i całej ziemi kłodzkiej, które dały mi wiele radości i wspomnień – na co i Wy możecie liczyć.
Atrakcje Ziemi Kłodzkiej – TOP3!
Zacznijmy od tego co ziemia kłodzka ma najlepszego i turystycznie najciekawszego. Poznajcie trzy największe i najpopularniejsze atrakcje Kotliny Kłodzkiej i ziemi kłodzkiej, których pominięcie podczas wojaży po tej części Dolnego Śląska nie powinno mieć absolutnie miejsca.
Choć obiecuje wskazać Wam topową “trójkę”, w rzeczywistości jedna z propozycji będzie nieco szersza, bo trudno mi było wskazać jedno konkretne miejsce wśród kilku do wyboru. Ale nie przedłużając, przejdźmy do pierwszych turystycznych propozycji i atrakcji Kotliny Kłodzkiej i okolic z absolutnego TOP-u!
Kłodzko – polska “Mała Praga”
Bez wątpienia Kłodzko jest najpiękniejszym miastem ziemi kłodzkiej, które skrywa w sobie największe atrakcje Kotliny Kłodzkiej, centralnej części regionu. To nie tylko zabytkowa Starówka, imponująca świątynia parafialna czy majestatyczna pruska twierdza, znana lepiej jako Twierdza Kłodzko ale również wiele innych ciekawych miejsc i atrakcji. Dodatkowo będziecie zaskoczeni tym, jak wiele wspólnego ma przepiękne i malownicze Kłodzko z Pragą – stolicą naszych południowych sąsiadów.
Kłodzko szczegółowo opisałem i przybliżyłem dla Was w innym moim wpisie – Kłodzko. Atrakcje i najciekawsze miejsca “Małej Pragi”
Góry Stołowe
Góry Stołowe to jedyne góry płytowe w Polsce, przez co tylko tutaj możecie zobaczyć tysiące skalnych rzeźb i formacji tworzących niepowtarzalny bajkowy klimat tego pasma górskiego. Choć Góry Stołowe nie są najwyższym pasem regionu, skalne rzeźby i labirynty to wyjątkowe atrakcje ziemi kłodzkiej, których po prostu nie wypada przegapić w tej części Polski.
Najbardziej znanymi miejscami są Szczeliniec Wielki – najwyższe wzniesienie Gór Stołowych oraz Błędne Skały, najbardziej znany skalny labirynt. Oba te miejsca możecie poznać z moich osobnych wpisów:
- Szczeliniec Wielki z dzieckiem (parking, trasa, zdjęcia)
- Błędne Skały – skalny labirynt (mapa, zdjęcia, parking)
Dodatkowo zachęcam Wam aby poznać więcej miejsc i atrakcji Gór Stołowych oraz ich najciekawszych szlaków, które przybliżyłem Wam we wpisie – Najciekawsze szlaki w Góry Stołowe. Górskie trasy dla każdego!
Uzdrowiska i wody źródlane
Najprawdziwszym skarbem Kotliny Kłodzkiej i ziemi kłodzkiej są również wody źródlane (ogółem ponad 20 źródeł), wokół których na przestrzeni wieków powstały liczne uzdrowiska, będące nadal miejscem, gdzie co roku tysiące kuracjuszy i podróżników szuka odrobiny zdrowia ale i rozrywki. Lecznicze źródła znajdziecie dzisiaj w 5 uzdrowiskach, rozproszonych po całym obszarze ziemi kłodzkiej.
Wymieniając atrakcje ziemi kłodzkiej, nie można pominąć zatem takich miejscowości jak Polanica-Zdrój, Lądek-Zdrój czy bodaj najlepiej znana Kudowę-Zdrój. O większości kłodzkich uzdrowisk możecie przeczytać na moim blogu w osobnym wpisach, do których linki zostawiam poniżej:
- Polanica-Zdrój. Atrakcje wokół Wielkiej Pieniawy!
- Duszniki-Zdrój. Atrakcje najspokojniejszego uzdrowiska w Sudetach
- Kudowa-Zdrój – atrakcje turystyczne wśród palm!
ZŁOTE KIERUNKI kierunkowo.pl na Ziemi Kłodzkiej
O tym jak ciekawym kierunkiem dla każdego podróżnika, szukającego niebanalnych miejsc jest Kotlina Kłodzka i jej okolice niech świadczy fakt, że aż trzy miejsca z tego regionu zostały wyróżnione w rankingu ZŁOTE KIERUNKI 2023 na kierunkowo.pl! Poznajcie moim zdaniem najbardziej unikatowe i wyjątkowo czarujące atrakcje ziemi kłodzkiej!
Miejsca te zdobyły wyróżnienie w rankingu atrakcji turystycznych kierunkowo.pl “ZŁOTY KIERUNEK 2023”
Skansen w Pstrążnej
Muzeum Kultury Ludowej Pogórza Sudeckiego to przepiękny, górski i niesamowicie malowniczy i klimatyczny skansen, położony niemal na końcu świata! Znajdziecie go w Pstrążnej – dzielnicy Kudowy-Zdrój, na terenie tzw. czeskiego kątka, którego historia jest równie interesująca. Na terenie skansenu będziecie mogli zobaczyć kilkadziesiąt zabytkowych obiektów, prezentujących charakterystyczne budownictwo tego regionu we wnętrzach których utworzono wystawy i ekspozycje, często na chcąc stworzyć wrażenie, jakoby w tych chałupach nadal ktoś mieszkał…
Poznajcie to miejsce z mojego osobnego wpisu na kierunkowo.pl – Skansen w Pstrążnej. Niezwykle malowniczy koniec świata!
Minieuroland w Kłodzku
Drugim miejscem, które zrobiło na mnie ogromne wrażenie jest kłodzki Minieuroland – moim zdaniem jeden z najpiękniejszych ogrodów kwiatowych w kraju, w którym pomiędzy 100 000 kwiatowych nasadzeń znajdźcie również kilkadziesiąt pięknie wykonanych makiet, prezentujących zabytki i atrakcje Kotliny Kłodzkiej, ziemi kłodzkiej, Dolnego Śląska a także budowli z dalszych zakątków Europy!
Do doskonałe miejsce po okrywania kolejnych podróżniczych kierunków i inspiracji możecie poznać bliżej z mojego innego wpisu – Minieuroland w Kłodzku. Park miniatur pełen tysięcy kwiatów!
Muzeum Papiernictwa
Ostatnim miejscem z ziemi kłodzkiej, które wyróżniłem w moim rankingu atrakcji jest Muzeum Papiernictwa w Dusznikach-Zdrój, które potrafi oczarować swoją urodą, historią i pielęgnowaniem rzemiosła, które dzisiaj jest już niezwykle rzadko spotykane! W zabytkowym młynie papierniczym z XVII wieku mieści się nie tylko muzealna wystawa ale również jedyna w Polsce czerpalnia papieru w której od setek lat wytwarza się papier czerpany tradycyjnymi, rzemieślniczymi metodami. Podczas muzealnych warsztatów możecie sami spróbować swoich sił w czerpaniu papieru!
Muzeum Papiernictwa, kolejne miejsce wyróżnione w rankingu atrakcji turystycznych kierunkowo.pl możecie odkryć z mojego wpisu – Muzeum Papiernictwa. Jedyna taka papiernia, wystawa i warsztaty!
Ziemia i Kotlina Kłodzka – atrakcje dla dzieci
Ziemia Kłodzka i jej atrakcje od lat cieszą się dużą popularnością wśród podróżujących i wypoczywających w Polsce rodzin. Nie ma się temu co dziwić, bo zarówno Kolina Kłodzka jak i otaczające ja tereny i pasma górskie wypełnione są atrakcjami, które spodobają się nawet najmniejszym podróżnikom. Ogromną zaletą jest również ich różnorodność, dzięki której na pewno nie będziecie się tutaj nudzili ze swoimi pociechami.
Wśród atrakcji dla najmłodszych w tym regionie znajdziecie zarówno dmuchane place zabaw jak np. FunPark w Polanicy-Zdrój, ciekawe muzea doskonałe do rodzinnego zwiedzania jak np. Muzeum Zabawek w Kudowie-Zdrój czy inne atrakcje, które zapewniają również rozrywkę najmłodszym. Kolejne atrakcje Kotliny Kłodzkiej i ziemi kłodzkiej dla dzieci znajdziecie w osobnym wpisie – już wkrótce na kierunkowo.pl.
Atrakcją dla dzieci w tych okolicach powinny być oczywiście również góry! Znajdziecie tutaj wiele łatwych szlaków, które dzięki temu, że nie są długie doskonale sprawdzą się na wędrówki nawet z 4-letnimi dziećmi. Najciekawsze zapewne okażą się Góry Stołowe, gdzie dodatkową atrakcją będą również skalne rzeźby, pobudzające wyobraźnię i nadające bajkowego klimatu!
Kilka propozycji wyjść w góry z dziećmi, również na obszarze ziemi kłodzkiej znajdziecie we wpisie: Góry dla dzieci! Poznajcie najlepsze szlaki dla dzieci w górach
Pozostałe atrakcje Kotliny Kłodzkiej i okolic
Choć przybliżyłem Wam już najciekawsze atrakcje Kotliny Kłodzkiej i okolic, nadal pozostało jeszcze wiele fantastycznych miejsc wartych odwiedzenia w tej części kraju. Oto kolejne propozycje, inspiracje i atrakcje ziemi kłodzkiej.
Śląska Jerozolima
Na pewno wyjątkowym miejscem za ziemi kłodzkiej są niewielkie Wambierzyce, które na przestrzeni stuleci przemienione zostały w wielką świątynie, obejmującą swoim zasięgiem niemal cała miejscowość, niczym starożytna Jerozolima. Jej centrum jest monumentalna bazylika, górująca nad Wambierzycami, które to pełne są innych duchowych budowli: kaplic, kapliczek, bram a przede wszystkim jednej z największych kalwarii w Polsce, liczącej niemal 100 kaplic. Na deser możecie zobaczyć tutaj również blisko 150-letnią ruchomą szopkę z 800 figurkami i pełen skarbów sprzed lat skansen dawnych przedmiotów.
O jedynych w swoim rodzaju Wambierzycach, nazywanych nie bez powodu śląską Jerozolimą możecie przeczytać w innym moim wpisie – Wambierzyce. Poznajcie atrakcje dolnośląskiej Jerozolimy!
Twierdza Srebrna Góra
Wymieniając atrakcje ziemi kłodzkiej nie można pominąć największej górskiej twierdzy w Europie, która góruje nad niewielką Srebrną Górą. Od kilkudziesięciu juz lat jest ona częściowo udostępniona do zwiedzania, które jest wyjątkowe nie tylko za sprawą samego klimatu tego miejsca ale również fantastycznych przewodników, którzy oprowadzają nas po jej kazamatach w mundurach dawnych pruskich żołnierzy. To nie tylko kapitalna gratka dla fanów fortyfikacji ale również świetny punkt widokowy i kapitalna przygoda dla całej rodzina, poprzez świetne zaaranżowanie miejsca i pomysłową trasę zwiedzania.
Twierdzę Srebrna Góra możecie poznać bliżej z innego przygotowanego przeze mnie wpisu na kierunkowo.pl – Twierdza Srebrna Góra. Przeczytaj jak tam było!
Zachwycające widoki
Ziemia kłodzka to taki region, że gdziekolwiek nie spojrzycie – tam góry! Nawet na terenie nieco wypłaszczonej i położonej w obniżeniu Kotliny Kłodzkiej. Dlatego w większości miejsc regionu, niemal zawsze dookoła otaczają nas pofałdowane pagórki i pasma górskie, układające się w malowniczy krajobraz. A widoki najlepiej podziwiać z najbardziej widokowych miejsc, w których często znajdziecie zarówno platformy widokowe jak i wieże widokowe, które na pewno trzeba zaliczyć jako kolejne atrakcje zarówno Kotliny Kłodzkiej jak i całej ziemi kłodzkiej.
Które z nich polecam Wam najbardziej? Mógłbym wymienić wieje takich miejsc, jednak ograniczę się do kilku, moim zdaniem najbardziej zapadających w pamięć. Oto one:
- Wieża widokowa SUSZYNKA. Obłędne widoki!
- Taras widokowy na Guzowatej. Cudowna panorama Gór Stołowych
- Fort Karola w Górach Stołowych
- Orle Skały przy Zamku Leśna Skała,
- no i oczywiście mityczne tarasy południowe na Szczelińcu Wielkim!
Masyw Śnieżnika
Kolejne atrakcje ziemi kłodzkiej odnajdziecie w położonym na wschodnich obierzach regionu Masywie Śnieżnika. Tutaj poza najwyższymi górami regionu z najwyższym spośród nich Śnieżnikiem (1426 m n.p.m.) znajdziecie również takie atrakcje i niesamowite miejsca jak m. in. Jaskinia Niedźwiedzia, dawna kopalnia uranu u Kletnie, niezwykle klimatyczne i urzekające tyrolską architektura Międzygórze z jednym z najwyższych wodospadów w Sudetach – Wodospadem Wilczki czy niezwykle malowniczo położonym sanktuarium Matki Bożej Śnieżnej pod szczytem Iglicznej (845 m n.p.m.).
Jeszcze więcej atrakcji, które warto odwiedzić!
To nadal nie koniec tego wpisu, gdzie wymieniam dla Was atrakcje ziemi kłodzkiej i Kotliny Kłodzkiej. Choć już poznaliście kilkadziesiąt miejsc i atrakcji, które możecie odwiedzić w tej części kraju, nadal mam dla Was jeszcze kilka ciekawych propozycji, które być może też Was zainteresują.
Wyszukując podróżnicze inspiracje i atrakcje ziemi kłodzkiej, koniecznie zatrzymajcie się jeszcze m. in. na urzekającej średniowiecznym klimatem Bystrzycy Kłodzkiej, Zalewie Radkowskim u stóp Szczelińca Wielkiego, niedawno udostępnionym do zwiedzania Zamku Leśna Skała, przerażającej i jednocześnie fascynującej Kaplicy Czaszek, wyjątkowym skansenie znanym jako Szlak Ginących Zawodów, dawnej kopalni węgla w Nowej Rudzie czy magicznym Ogrodzie Japońskim w Jarkowie. Na tym skończę, choć ta lista mogłaby być jeszcze znacznie dłuższa!
Wiele z nich znajdziecie na stale aktualizowanej i interaktywnej mapie atrakcji turystycznych w Polsce, którą również prowadzę dla Was na kierunkowo.pl. To skarbnica nie tylko podróżniczych inspiracji znajdujących się na ziemi kłodzkiej ale również innych regionach kraju, które udało mi się odwiedzić i opisać dla Was na łamach mojego bloga!
Wykaz źródeł
- oficjalna strona internetowa Gminy Kłodzko, link, dostęp z dn. 26.03.2024,
- oficjalna strona internetowa powiatu kłodzkiego – www.powiat.klodzko.pl, link, dostęp z dn. 26.03.2024,
- strona Ziemia Kłodzka w serwisie dolnyslask.travel, link, dostęp z dn. 25.03.2024,
- wpis Powiat Kłodzki – wykaz zabytków i atrakcji w serwisie dolnyslask.travel, link, dostęp z dn. 25.03.2024,
- ilustrowany przewodnik z mapami ZIEMIA KŁODZKA, wyd. Wydawnictwo Turystyczne PLAN, Wydanie VII rozszerzone, 2021, ISBN 978-83-7868-632-3,
- wpis Ziemia kłodzka w serwisie pl.wikipedia.org, link, dostęp z dn. 24.03.2024,
- wpis Kotlina Kłodzka w serwisie pl.wikipedia.org, link, dostęp z dn. 24.03.2024,
- wpis Rów Górnej Nysy w serwisie pl.wikipedia.org, link, dostęp z dn. 24.03.2024,
- wpis Hrabstwo kłodzkie w serwisie pl.wikipedia.org, link, dostęp z dn. 25.03.2024,
